Abdusselam Efendi’nin Mardin Tarihi - HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ

HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ

Bu kitap 1789-1843 yılları arasında yaşamış olan Abdüsselam bin Ömer el-Mardini tarafından hazırlanmış ve İbrahim Muhammedi eş-Şerbani tarafından kaleme alınmış olan Ümmü’l İber adlı Arapça dilinde yazılmış yazma eserin Türkçe tercümesidir. Kitabın orijinal nüshası Kahire’de “Dar al-Kutub al-Mısriyya’da 813 Tarih numarasıyla kayıtlıdır. Bu kitabın kopyasını ABD’de Saint Louis Üniversitesi Tarih bölümünde Öğretim Üyesi olan Mardinli hemşerimiz Dr. Hayrettin YÜCESOY’dan temin ettik. Kendisine müteşekkiriz.
174 varaktan oluşan bu orijinal yazma eser temiz, okunaklı ve sade bir dille kaleme alınmıştır. Konu başlıkları ise farklı mürekkeple yazılmıştır.

Abdüsselam Efendi kitabını dünya tarihi şeklinde hazırlamıştır. Hz.Adem’den başlayarak kısaca peygamberlerin tarihi hakkında bilgileri verdikten sonra İran tarihi, İslam tarihi, Raşid Halifeler dönemi tarihi, Emeviler, Abbasiler, Selçuklular, Moğollar ve Timur olayları hakkında kronolojik bir sıralamayla ele almıştır. Ardından Osmanlı dönemini yazarak bazı olayları detaylı olarak kaleme almıştır. Napolyon’un Mısıra gelişini, Mısır, İran ve Irak’taki bazı olaylara kısa da olsa değinmiştir. Mardin ile etkileşim içinde olan Bağdat’ın kısa bir siyasi tarihini, hükümdar ve hanedan isimlerini yazmıştır. Abdüsselem Efendi “Ümmü’l İber” adlı bu kitabının son bölümünü ise Mardin tarihine ayırmıştır. Elinizdeki bu kitap Mardin tarihinin ele alındığı bölümün tercümesinden ibarettir.

Abdüsselem Efendi bu kitapta Mardin kelimesinin menşeinden başlayarak, insanların burayı nasıl yerleşim yeri yaptığını anlatır. Daha sonra Mardin’in hangi hükümdarlar arasında nasıl el değiştirdiğine değinir. Mardin’de şehir içi çatışmaları, aşiret çatışmalarını, yönetici değisimlerini, salgın hastalıkları, savaşı ve barış zamanlarını tasvir ederek ekonomik siyasal ve sosyal tarih hakkında ipuçları sunar. Bu olayları yazarken kendisi gibi Mardin’de müftü olan babasının da bu çatışmalarda öldürüldüğünü yazardan öğreniyoruz. Eserinde -müftü olmasına rağmen- bazı kesimlere karşı kullandığı sert ifadelerin kaynağının altında bu duygunun hakim olduğunu tahmin ediyoruz.

Yine Mardin’in Osmanlı döneminde İstanbul, Bağdat, Diyarbakır gibi güç merkezlerinden uzakta olmasına rağmen halkın buralardaki olaylardan nasıl etkilendiğini onların sosyal, ekonomik ve siyasal hayatlarını nasıl değiştirdiğini öğrenerek imparatorluğun bölgedeki hakimiyetinin durumu hakkında tahmini ipuçları vermektedir.

Mardin’in Osmanlıların eline geçmesinden sonra Mardin yönetcilerinin isim ve görev tarihlerini vermektedir. 19. yüzyılın yarısından sonraki olayları ayrıntılı olarak vererek aşiret ilişkilerini, çatışmalarını, içerdiği isim, tarih ve olaylar bu dönemin değerlendirilmesi için önemli bir kaynak olacağı kanaatindeyim. Bu eserin gün yüzüne çıkmasında büyük çabaları olan ve kitabın hazırlanmasında ve düzeltmelerde yardımcı olan değerli arkadaşım Dr. İbrahim ÖZCOŞAR’a şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca Kitabın yazımında yardımcı olan sevgili eşime ve arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

Hüseyin Haşimi Güneş