195 NOLU MARDİN ŞER’İYE SİCİLİ BELGE ÖZETLERİ VE MARDİN

Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No: 4
Mardin Şer’iye Sicilleri Serisi: 2
Proje Koordinatörü: İbrahim Özcoşar
Kapak Tasarım: Uğur Atan
İç Tasarım: Sultan Esin-Serap Gökçeoğlu
Basım Adedi:1000
Basım Yeri ve Tarihi: İstanbul Mayıs-2006
Kapak Resmi: 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicilinden Bir Belge
ISBN: 975-585-598-1
Bu kitabın telif hakları Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi
Projesine aittir.

Bu kitap Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle basılmıştır. Bu belgenin içeriğinden “Mardin
Valiliği İl Özel İdaresi” sorumlu olup, hiçbir durumda Avrupa Birliği’nin pozisyonunu
yansıttığı şeklinde yorumlanamaz.
This book has been published with the financial assistance of the European Union. The
contents of this document are the sole responsibility of “Mardin Valiliği İl Özel İdaresi” and
can under no circumstances be regarded as reflecting the position of the European Union

195 NOLU MARDİN ŞER’İYE SİCİLİ
BELGE ÖZETLERİ VE MARDİN

Hazırlayanlar
Kenan Z. Taş
İbrahim Özcoşar
Hüseyin H. Güneş
Veysel Gürhan
Editör: Ahmet Kankal-Kenan Z. Taş
İstanbul–2006

ÖNSÖZ

Mardin... Tarihin kendine has gizemini, günümüze taşıyan bir
hoşgörü başkenti. Tarih, doğa, sanat ve kültürün aynı potada buluştuğu
ve kaynaştığı bu güzel şehirde tarih; birçok şehrin aksine müzelere
sıkışmamıştır. Sabırla işlenen taşın süslediği sokaklar, inancın sembolü
minareler ve çan kuleleri… Kısacası; bir kenti müze yapacak her
şey …
Şehre tüm bu güzellikleri kazandıran temel unsur şehrin tarihidir.
Mardin tarihini, kültürünü ciddi ve bilimsel veriler ışığında, gün
yüzüne çıkarma amacı taşıyan Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
kapsamında yapılan çalışmalar, meyvesini verme aşamasına gelmiştir.
Şehir tarihi çalışmalarının önem kazandığı günümüzde, Mardin
gibi tarihi özellikleriyle ön plâna çıkan bir şehrin tarihine bilimsel
bakışın yakalanması, tarihi materyallere ulaşma kolaylığının sağlanmasıyla
mümkün olabilirdi. Bu amaçla başlayan “Mardin Şer’iye Sicilleri”
(Osmanlı Dönemi Mahkeme Kayıtları) serisinin sadece Mardinlileri
değil, yurt içi ve yurt dışında Mardin ve çevresiyle ilgili araştırma
yapan pek çok kimseyi yakından ilgilendireceği ve onlara önemli
bir materyal sunacağı aşikârdır.
Ortaya çıkan ürünün Mardin tarihiyle ilgilenenlerin bu konudaki
çalışmalarını önemli ölçüde destekleyeceğine inanıyorum. Bu
çalışmaların Mardin tarihine olan ilgiyi ve Mardin şehir tarihine yönelik
bilimsel araştırmaları arttırması umuduyla, emeği geçen herkese
teşekkürler.
Mehmet Kılıçlar
Mardin Valisi
Mayıs-2006

İÇİNDEKİLER
GİRİŞ

Kadılık Müessesesi ve Şer’iye Mahkemeleri.................... 1
Şer’iye Sicilleri ve Önemi................................................... 7
Belge Özetlerinin Çıkarılmasında ve Yayında
Takip Edilen Usul............................................................... 10
BİRİNCİ BÖLÜM
195 NOLU MARDİN ŞER’İYE SİCİLİ’NİN
BELGE ÖZETLERİ .......................................................... 16
İKİNCİ BÖLÜM
195 NO’LU MARDİN ŞER’İYE SİCİLİNİN DEĞERLENDİRMESİ...............................................................88
195 No’lu Mardin Şer’iye Sicili......................................... 90
Osmanlı Döneminde Mardin’in İdarî Yapısı................... 94
Osmanlı Şehri ve Şehir İdaresi Üzerine ........................... 97
KAYNAKÇA ...................................................................... 106
İNDEKS............................................................................... 107

SUNUŞ

Bu çalışma; 2002 yılında teorik olarak ortaya atıp, üç yıllık bir
hazırlık döneminden sonra 2005 yılında hayata geçirebildiğimiz
“Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi” adlı Mardin tarihiyle ilgili çok
yönlü projenin bir parçasıdır. Proje, Mardin’in çok konuşulan, ancak
çok az araştırılan tarihi bir şehir olması gerçeğinden yola çıkılarak
hazırlanmıştır. Her yönüyle tarihi özümsemiş Mardin, tarihi zenginlikleriyle
uluslararası düzeyde ilgi çekmesine rağmen, tarihine yönelik
bilimsel araştırmaların az olduğu ender şehirlerden biridir.
Mardin’in tarihi yönü denince akla gelen şehir dokusu, Mardin’in
taş evleri ve tarihi kalıntılardır. Mardin’in bu yönü önemli olmakla
birlikte, şehrin tarihi zenginliği sadece tarihi yapı ve kalıntılardan
ibaret değildir. Mardin, yüzyıllarca, değişik inançtan insanların
uyum içerisinde yaşadığı bir coğrafyadır. Ancak Mardin’in bu yönü,
yani yaşanmış tarihi (hikâyesi), ihmal edilmektedir. Bu ihmali ortadan
kaldırmak için yerli ve yabancı araştırmacılar ile üniversitelerin Mardin
tarihine ilgilerini çekmek gerekmektedir. Bu ilgi, Mardin’i uluslararası
düzeyde tanıtacak bilimsel çalışmaları da beraberinde getirecektir.
Mardin ile ilgili yapılacak çalışmaların önünde iki önemli engel
göze çarpmaktaydı. Bunlardan ilki; Mardin’in tarihi dokusunun,
çok konuşulmasına rağmen, araştırmacıların ve üniversitelerin çalışmalarına
konu olmaması, ikincisi ise; tarihi zenginlikleriyle ilgi çeken
tüm şehirlerin aksine, Mardin’de Mardin tarihiyle ilgili çalışma yapacak
araştırmacılara kaynak bakımından gerekli imkânları sağlayacak
bir alt yapının bulunmamasıydı. Bu sebeple hazırlanan Mardin Tarihi
İhtisas Kütüphanesi Projesi, bir yandan Mardin tarihine ait temel kaynakları
bir merkezde toplarken diğer yandan bu kaynakların en azından
bir kısmını geniş kitleler için kullanılabilir hâle getirmeyi hedeflemiştir.
Osmanlı dönemi mahkeme kayıtları (Şer’iye Sicilleri), şehir tarihleri
açısından tartışılmaz bir öneme sahiptir. Bu gerçekten hareketle,
Mardin ile ilgili Osmanlı dönemi mahkeme kayıtlarından bir kısmının
belge özetlerinin hazırlanıp yayımlanması kararlaştırılmıştır.
Proje kapsamında, iki yıllık süreçte, bu kayıtlardan 10 tanesinin belge
özetleri hazırlanacak ve Mardin’in farklı yönleriyle ilgili çalışmak
isteyen araştırmacıların hizmetine sunulacaktır.
Proje kapsamında yapılacak çalışmalar sadece Şer’iye Sicili
Belge Özetleri’yle sınırlı değildir. 2 yıllık sürede 10 Şer’iye Sicili dışında
Mardin tarihiyle ilgili yabancı dilde 6 eser daha tercüme edilip
araştırmacıların hizmetine sunulacaktır. Ayrıca I. Uluslararası Mardin
Tarihi Sempozyumu düzenlenecek ve Mardin tarihiyle ilgilenen bilim
adamı ve araştırmacılar Mardin’de bir araya getirilecektir.
Proje kapsamında yapılacak çalışmaların Mardin tarihine yönelik
çalışmaları arttırması temennisiyle…

İbrahim Özcoşar
Proje Koordinatörü

GİRİŞ
KADILIK MÜESSESESİ VE ŞER’İYE MAHKEMELERİ

Diğer Türk-İslâm devletlerine nazaran uzunca bir hükümranlık devresi
geçirmiş olan Osmanlı Devleti, bu durumunu hiç şüphe yok ki müesseselerine
borçludur. Bu müesseseler, kendisinden önceki Müslüman ve Türk
devletleri tarafından kurulmuş olan müesseselerin bir devamı olup onların
zaman içinde daha da gelişmiş şekillerinden ibarettir.
Bir İslâm devleti olması sebebiyle Osmanlı hukukunun ana kaynağını
“şer’i hukuk” teşkil etmektedir. Bunun yanında varlığını devam ettiren bir
diğer hukuk da “örfi hukuk”tur. Osmanlı hukuk sisteminin bu iki temel üzerine
kurulduğu, uygulamalara bakıldığında açıkça ortaya çıkmaktadır.
Şer’i hukukun bilinmesi ve bu hukukun nasıl uygulanması gerektiği
açısından Osmanlı ilmiye teşkilatının kuruluşu önemlidir. Bu teşkilat içerisinde
yetişen, şer’i hukuktan anlayan ve adaletin temininde padişaha yardımcı
olanlara “kadı” denilmektedir. Kadılık müessesesi Osmanlı Devleti’nde
devlete ait bir meslek kolu olarak gelişmiş, sosyal ve siyasi hayatta
büyük bir yere sahip olmuştur. Uygulamalara bakıldığında kadıların sadece
şer’i hukuka ait karar vermedikleri, bunun yanında örfi konularda da hüküm
ve uygulamalarının bulunduğu, görev yaptıkları bölge ve mahallin yerleşmiş
olan adet ve gelenekleri doğrultusunda davranarak anlaşmazlıkları çözdükleri
anlaşılmaktadır.
İnsanlar arasında çıkan anlaşmazlıkların çözümlenmesine ait bir
memuriyet demek olan “kaza”, çok eskidir, zira insan ta ilk varlığından itibaren
hemcinsi arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözüme ulaştıracak diğer
bir insana daima ihtiyaç duymuştur. İnsanoğlunun zaman içindeki gelişimi
ve devletler kurmasına bağlı olarak kaza işlerini görecek memurlar tayin
olunmuş, hukuk ve ceza işleri de bu memurlar tarafından görülür ve yürütülür
olmuştur. Zayıfların haklarını aramak için aralarındaki akıllı ve nüfuzlu
diğer bir kimseye başvurmak ihtiyacı duydukları düşünülürse, hak, adalet,
2 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
dava ve kaza meselelerinin insanlık tarihi ile yaşıt olduğunu kabul etmek
icap eder1.
Ortaçağlara gelindiğinde miladi 622 senesinde Müslümanlık ile birlikte
yepyeni bir hukuk doğmuş ve buna da “İslâm Hukuku” adı verilmiştir.
Başlıca dört şubede toplanan dini, hukuki ve cezai konular İslâm Hukuku’nun
değişmez konuları olmuş ve günümüze kadar gelmiştir. Bunlar:
İbâdât: Tamamen uhrevi olup namaz, oruç, hac, zekât vb. gibi ibadetlerle
ilgili konulardır.
Muamelât: Miras, tereke, vesayet, satış, kefalet, vakıf, yemin vb. gibi
hukuki konular üzerinde yapılacak şer’i işlemlerdir.
Münâkehât: Aile hukukunu ilgilendiren mesele ve hükümlerdir. Evlenme,
boşanma, tecdid-i nikah vb. konuları ihtiva eder.
Ukubât: Dinen ve şer’an yasak olan fillerin işlenmesinden veya dini
vecibelerin yerine getirilmemesinden veyahut katl, yol kesme, yalancılık,
hırsızlık gibi kötü ve kamu için zararlı olan suçların irtikabından dolayı uygulanması
gerekli görülen hapislik, kısas, idam gibi cezai konu ve hükümlerdir.
Halkın dava ve düşmanlıklarını hal ve fasletmek keyfiyetine hukuk
dilinde “kazâ” denir. Kadı ise “kâzî” kökünden gelen bir kelime olup, kazâ
bunun masdar halidir. Bu kelimenin ism-i faili kâzî, hâkim, yani hükmeden
demektir. İlk fıkıh kitaplarından “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”ye gelinceye
değin kadılığın tarifi değişmemiştir. Bu tarif şöyle özetlenebilir: “Toplum
arasında olan dava ve çekişmeleri şer’î hükümlere göre halleden zattır”. Kadının
bulunmadığı veya bulunamayacağı hallerde ona vekâlet eden, daha
açık bir ifadeyle onun adına vazife gören kimselere “naib” denir2.
Bir kadının tayini için, aşağıdaki şartlara sahip olması gerekir:
Reşit olmalı,
Temyiz kudretine sahip olmalı,
İman sahibi ve adil olmalı,
Hukuki ehliyet ve muamele kabiliyetine sahip olmalı,
Bitaraf olmalı,
Nesebi sahih olmalı,
Yeterli derecede hukuki bilgi sahibi olmalı,
Erkek olmalı.
Kadı’nın tayininde olduğu gibi, azli ve istifasında da şu sebepler rol
oynar:
Aklını ve temyiz kabiliyetini kaybetmesi,
Kör, sağır ve dilsiz olması,
Görevinde irtikâp yoluna sapması ve kanunu ihlal etmesi,
1 Halit Ongan, Ankara’nın Bir Numaralı Şer’iye Sicili, Ankara 1958, s. XX vd.
2 Ebul’ulâ Mardin, “Kadı” maddesi, İA, C. 6, İstanbul 1977, s. 42 vd.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
3
İmanını kaybetmesi,
Yolsuzluğunun anlaşılması,
Bilgisizliğinin anlaşılması veya kendisinin açıklaması3.
Kadıların vazife, salahiyet ve ilgi alanları şöyle sıralanabilir:
Kadılar, her şeyden önce bulundukları yerlerdeki halkın hukuk ve
cezaya taalluk eden davalarına bakarlar, husumetleri şeriat kaidelerine ve
İslâm hukuku prensiplerine göre hal ve faslederlerdi.
Bulundukları bölgede amme hukukunu korumak da, kadıların göreviydi.
Bu sebeple vakfiyelerin tanzim, tescil ve vazifelerin tayini de bunlara
düşerdi. Bölgelerindeki amme hizmeti ile ilgili yazışmalar da, kadılara düşerdi.
Kazalara kadar yayılmış bulunan kadıların daha küçük yerleşim bölgelerindeki
işleri takip etmek üzere naib tayin etme salahiyetleri de bulunduğundan,
bölgelerinin en ücra köşelerine kadar cereyan eden hadiselerden
naibleri vasıtasıyla haberdar olur, hususi ve amme hukukuyla alâkalı meseleleri
sicillerine kaydederlerdi.
İslâm hukukunun muamelat kısmına taalluk eden ve bugün noterlerce
ifa edilen her türlü kefalet, vekâlet, mukavele ve borçlanma gibi akitler de
kadılar tarafından yerine getirilir ve bunlar da sicillere işlenirdi.
Yine İslâm hukukunun mirasa taalluk eden ferâiz meseleleri de kadılar
tarafından neticelendirilirdi. Daha doğrusu miras hukukunda yegâne merci
kadı veya naib idi. Vefat etmiş bir kimsenin mallarını hiçbir haksızlığa
mahal vermeden, vereseler arasında taksim etmek kadıların en mühim vazifelerindendi.
Bu durum sadece Müslümanlarla da sınırlı kalmazdı, şayet
gayrimüslimler tarafından müracaat varsa onların miras işleri de kadılar tarafından
görülürdü. Bu nevi muameleler de sicillere işlenirdi.
Aile hukukunun tanzim ve takipçisi de kadılardı. Nikâhlar çoğunlukla
kadı veya naib huzurunda kıyılır veya bunların verdikleri izinnamelerle
imamlar tarafından bu hizmet yerine getirilirdi.
Kadılar, bulundukları bölgelerdeki bütün vakıf, mukataa ve tımarların
da murakıbı idiler.
Merkezden yazılan idari, iktisadi, mali, askeri yazıların birer sureti
beylerbeyiler ve sancakbeyiler ile birlikte kadılara da gönderilirdi. Kadılar
bunları kendilerine vasıl olduğu tarihle birlikte sicillere kaydederlerdi.
Ordunun seferde bulunduğu bölgenin kadıları da orduyla birlikte sefer
görevi alırlardı. Menzillerin tanzimi, asker kaçaklarının tedibi, ordunun
iaşe ve mühimmatının temin ve takviyesi de kadılara aitti.
Bölge asayişinin temini hususu da beylerbeyi ve sancakbeyi ile birlikte
kadıya aitti. Emniyet kuvvetlerince yakalanan şakiler kadıya getirilir ve
3 İlber Ortaylı, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara
1994, s. 9-10.
4 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
kadı tarafından hüküm verilerek gereği icra olunurdu. Kadı sicilleri bu tip
vukuatı da muhtevi bulunmaktadır.
Kadılar bugünkü belediye hizmetlerini de ifa etmişler, bu görevleri
gereği narhların tespiti-tanzimi ve bunların sık sık kontrolü, esnafın teftişi,
ihtikârın ve istifçiliğin önlenmesi hususunda önemli vazifeleri yerine getirmişlerdir.
Esnaf loncalarının başındaki “esnaf şeyhleri” de esnafın arzusu istikametinde
kadılar tarafından tayin ve icabında azlolunurdu.
Kadı veya naibler, bazen suistimali görülen sancakbeyi veya diğer
bir kadı veyahut başka bir devlet adamı hakkında tahkikata memur edilmişlerdir.
Kadılar, arazi ve emlak alım-satım işleriyle de meşgul olurlar ve bu
nevi muameleleri sicillere kaydederlerdi.
Merkezden yazılan fermanlar, hatt-ı hümayunlar, beratlar ve yasaklar
da doğrudan doğruya kadılara bildirilirdi. Kadılar hem bunların gereğini
yerine getirir, hem de birer suretini sicile kaydederlerdi.
Kadılar, bazı meselelerde müftüden fetva ister ve mahkemede bu fetvaya
göre hükmederdi. Bu fetvalar da sicile kaydolunurdu.
Bütün bu sayılan vazife, salahiyet ve ilgi alanları haricinde kadılar,
halkla daha çok iç içe olduklarından, yangın, zelzele, çetin kış şartları, kuraklık,
Ramazan ve bayramların ilanı gibi mevzularla da tabi olarak ilgileniyorlardı.
Bu sebeple kadı sicillerinde bu nevi meseleler de yer almıştır.
Kadıların veya naiblerin bizzat kaza işleriyle meşgul bulundukları,
icra-yı ahkam-ı şer’iye eyledikleri resmi dairelere “şer’iye mahkemeleri”
denilmektedir.
Kadılar ile mahkeme görevlilerinin bulundukları kaza ve şehirlerde
şer’i mahkemeler bulunurdu. Bu mahkemeler başlangıçta camilerde, daha
sonraları ise çoğu zaman kadının oturduğu evi ile yan yana ve bazen de büyük
bir caminin yanında idi. Her kazada bulunan şer’i mahkemelerin haklı
ile haksızı ayırt etmek, nikâh, boşanma, vakfetme, evlat edinme gibi işleri
görmek asıl görevleri arasında idi. Bütün bu kazaya (yargıya) ait işler bu
mahkemede görülürdü. Bazı özel durumlar için “meclis-i şer” denilen mahkeme
kurulu bu binada toplanır ve görev yapardı4.
Davalara, mahkeme binası içerisinde bakmak mümkün olduğu gibi,
mahkeme dışında da bakılabilirdi. Bu gibi durumlarda, kadı veya mahkemenin
görevlendireceği bir kimse hadise yerine giderek “akd-i meclis” yapmakta,
bu mecliste yapılan duruşmalardan sonra hadise halledilerek hükme bağlanmak
ve kesinleşen hükmü getirilerek sicill-i mahfuza kaydedilmekteydi5.
Şer’i mahkemelerde mahkemenin bilgisi dâhilinde tutulan resmi statü taşı-
4 Halil İnalcık, “Mahkeme” maddesi, İA, C. 7, İstanbul 1977, s. 147.
5 Rifat Özdemir, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Ankara 1986, s. 186.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
5
yan her türlü kayıtların toplanmış olduğu defterlere yaygın adıyla şer’iye
sicilli denir.
Başkâtipler, mukayyid, mahkeme imamları, fetih-han, muhzır,
muhzırbaşı gibi vazifelilerin yanı sıra şuhûdü’l-hal denilen ve sayıları azalıp
çoğalabilen, gerektiğinde bilgilerine müracaat edilen kişiler de mahkeme
meclisinde bulunurlardı6.
İnsanlık tarihi kadar eski olan kaza müessesesinin İslamiyet’te ortaya
çıkışı bizzat Hz. Peygamberle başlamış, kaza vazifesini bizzat kendisi
yerine getirmiştir. Hulefa-i raşidin devrinde halifelerin bizzat bu görevi yerine
getirdikleri görülmektedir. Bu yolda ilk vekil tayin eden Hz. Ömer’dir7.
Emeviler ve Abbasiler zamanında da şer’iye mahkemelerine önem
verilmiş, halife Harun Reşid, ilk defa Ebu Yusuf’a “kadiü’l-kudat”lık unvanını
vermiş, sonraları kadıların tayinleri bunlar tarafından yapılmaya başlanmıştır8.
Osmanlılarda Osman Gazi zamanından itibaren ele geçirilen yerler,
oraları fetheden beylere verilmiş, buralardaki adli muameleler de kadı denilen
hâkimlere bırakılmıştır. Daha sonraki dönemlerde kadılar için en yüksek
merci kadı askerlik olmuştur.
Fatih Sultan Mehmed zamanında kadı askerlik vazifesi Anadolu ve
Rumeli olmak üzere ikiye ayrılmış, kadıların yetişmeleri için medreseler
açılmış ve onların derece ve rütbeleri kanunnamelerle tespit edilmiştir9.
Fatih Sultan Mehmed zamanında hukuk ve adalete gösterilen büyük
titizlik sonraki zamanlarda da devam etmiş, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni
Sultan Süleyman zamanında hakkın ve adaletin korunmasına dikkat edilmiştir.
Ancak devletin duraklama ve gerileme dönemlerinde diğer alanlarda
olduğu gibi bozulmalar, kadılık müessesesinde de meydana gelmiştir. XIX.
asırda ıslahat hareketleri içerisine adliye de girmiş, mevcut yolsuzluklara son
vermek için 1837’de “Meclis-i Ahkâm-ı Adliye” ve “Şura-yı Bab-ı Ali”
adında iki encümen kurulmuştur 10.
1868’de kurulan “Divan-ı Ahkâm-ı Adliye” ile Osmanlı Devleti’nde
mahkemeler biri şer’i, diğeri de nizami olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bu
sebeple 1869-1926 yılları arasında yürürlükte olan “Mecelle” adı verilen
kanun neşredilmiştir. 1879 yılında ise “Divan-ı Ahkâm-ı Adliye”, Adliye
Nezareti’ne çevrilmiş ve bütün nizamiye mahkemeleri bu nezarete bağlan-
6 Mustafa Akdağ, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi 1453-1559, C. 2, İstanbul
1979, s. 102.
7 Ebul’ulâ Mardin, agm, s. 42.
8 Halit Ongan, age, s. XXI.
9 Ali Himmet Berki, Büyük Türk Hükümdarı Sultan Mehmed Han ve Adalet
Hayatı, İstanbul 1953, s. 51.
10 Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, C. I,
İstanbul 1940, s. 215.
6 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
mıştır. 12 Mart 1916 yılında ise çıkarılan bir kanun ve kadı askerlik teşkilatı
ile bütün şer’iye mahkemeleri ve buna bağlı olan müesseseler Adliye Nezareti’ne
bağlanmıştır. Cumhuriyetin ilanını takiben halifeliğin kaldırılmasından
bir müddet sonra 8 Nisan 1924’de şer’iye mahkemeleri de kaldırılmış ve
kadılık ile naiblik de tarihe karışmıştır. Vaktiyle şer’iye mahkemeleri tarafından
görülen bilahere kadıların nezaretleri altında (katib-i adillik)lerce ifa
edilen her çeşit sözleşmeler bugün artık Medeni Kanun gereğince noterlerce,
tapu işleri tapu sicil muhafızlıkları tarafından yapılmakta, nikah akidleri
belediyeler tarafından icra edilmektedir. Bütün hukuki davalarıın hall ve
faslı ise bugünkü asliye hukuk mahkemelerinin salahiyetlerine bırakılmış
bulunmaktadır11.
11 Daha fazla bilgi için bkz; Münir Atalar, Şer’iye Sicillerine Dair Kısa Bir Tarihçe”,
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi,
S. 4 (1980), s. 303-328. Ongan, age, s. XX-XXIX.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
7

ŞER’İYE SİCİLLERİ VE ÖNEMİ

Şer’i mahkemelerde mahkemenin bilgisi dâhilinde tutulan ve resmi
statü taşıyan her türlü kayıtların toplanmış olduğu defterlere yaygın adıyla
“şer’iye sicilli” denilmektedir. Şer’iye sicillerine “kadı defterleri”, “mahkeme
defterleri”, “defatir-i şer’iye”, “zabıt defterleri” denildiği gibi kısaca
“defter” de denilmekteydi. Bu defterler 15. yüzyılın ilk yarısından başlayarak
20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar ki zaman dilimi içinde Osmanlı tarihi ve
iktisadı ile siyasi, sosyal ve hukuki hayatını yakından ilgilendirmektedir. Bu
özelliği ile Osmanlı kültür tarihinin temel kaynaklarının başında gelmektedirler.
Şer’iye sicillerindeki kayıtlar:
“Kadı tarafından verilen hükümler,
Herhangi bir hadiseyi, bir şahitliği, bir ikrarı, bir hibeyi, resmiyete
rabtolunması istenen bir hususu zabtedenler,
Devlet merkezinden gelen bütün fermanlar, emirler ve tebliğler kadı
tarafından tetkik olunup doğru oldukları tespit edildikten sonra deftere yazılanlar”
12 şeklinde sıralanabilir.
Defterler tutuluş tarzlarına göre üç kısma ayrılır:
Tamamıyla bir mevzuya tahsis edilmiş olan defterler: Tereke,
evamir, vekalet, vs.
İki bölümde tutulan defterler: Umumiyetle bir tarafı mahalli olaylara
(evlenme-boşanma, alacak-verecek, alım-satım, nafaka, vakıf, hibe, cürümcinayet,
şahitlik vb.) ait olup bu kısma “sicill-i mahfuz” denirdi. Diğer tarafı
da merkezden gelen ferman, berat, buyruldu, izinname vb. gibi belgeleri
ihtiva ederdi. Bu kısma da “sicill-i mahfuz defterlü” adı verilirdi.
Karışık olarak tutulan defterler: Kayıt sırasında herhangi bir intizama
riayet edilmeyerek rasgele tutulmuştur. Merkezden gelen emirler ile diğer
zabıtlar karışık olarak kaydedilmiştir. Ayrıca bazı defterler tutulurken
tarih sırasına riayet edildiği gibi, bazılarında da belgelerin tarihlerine bakılmaksızın,
rasgele bir biçimde değişik sayfalara kaydedilmiştir.
Şer’iye sicillerinin ihtiva ettiği kayıtlar, konuları itibariyle genel olarak
iki kısımda özetlenebilir:
a- Her çeşit dava zabıtlarıyla, mukavele, senet, satış, vakfiye, vekâlet,
kefalet, vesayet, ıtk (köle azat etme), tereke ve taksim gibi fıkıh ilminin
başlıca konularını teşkil eden şer’i mahkemelere dair resmi kayıtlar, narhlarla
esnaf teftişine ait notlar.
b- Başta hükümdar olmak üzere her derecedeki büyük ve küçük makamlardan
beylerbeylerine, sancakbeylerine, kadılara, müftülere,
12 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III,
İstanbul 1983, s. 343.
8 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
mütesellimlere, dizdarlara, defterdarlara, müderrislere, mütevellilere, voyvodalara,
eminlere, altı bölük yerlerine, ayan-ı vilayet ve iş erlerine hitaben
yazılan ferman, berat, divan tezkeresi, mektup, ruus, tezkire gibi resmi mahiyetteki
emir ve yazı suretleri.
Bunlardan başka ifta makamlarından alınan bazı fetva suretleri ile
tayin emirlerine ve vazifeye mübaşeret kayıtlarına, yangın, sel, fırtına, zelzele,
don, kar, dolu hadiselerine dair gelişigüzel yazılmış münferid notlara, sair
yaratılışlı bazı kadı ve naiblerin azil ve nakil hallerinde ihtisaslarını anlatan
orijinal şiirlere de rastlanmaktadır.
Şer’iye sicillerinin ehemmiyetleri de şu şekilde sıralanabilir:
Tarihi kaynaklarımızın en mühimlerinden birisi de şer’iye sicilleridir.
Bunlar sadece bizim tarihimiz için değil, bugün Osmanlı Devleti toprakları
üzerinde kurulmuş birçok ülkenin tarihini de ilgilendiren kıymetli birer
vesikadırlar.
Devrinin sosyo-ekonomik yapısından etnografyasına, konuşulan diline
kadar bütün hususiyetleri aksettiren şer’iye sicilleri vazgeçilmez kaynak
niteliğindedirler. Şer’iye sicillerine suret olarak geçmiş bulunan muhtelif
fermanlar, beratlar, mektuplar, divan tezkireleri ve sair resmi kayıtlar, eski
nizamların iç yüzlerini ortaya koyan en müspet vesikalardır.
Askeri ve siyasi bakımlardan şer’iye sicillerinin ehemmiyetleri ön
plânda yer alır. Bunlar, menzillerin kurulması, miri develerin iaşeleri, savaş
için mühim olan barut ve sair levazımın yollanması, yiyecek maddelerinin
satın alınarak yola çıkarılması, sefer vukuunda muhasebeleri sonradan görülmek
kaydıyla mukataa bedellerinin tahsil olunarak ve keselenerek hazinei
hümayuna gönderilmesi, tımarlı sipahilerin ve sancakbeylerinin maiyyet
kullarıyla birlikte, belirli günlerde ve belirtilen yerde toplanmaları gibi hususlarda
ve herhangi bir sefer hakkında daha savaş başlamadan önce, merkezden
eyaletlere yazılan emirler “sevkü’l-ceyş” bakımından son derece
önemlidirler. Gerek bu emirler ve gerekse mahkemelerce alınan kararlara
dair bu defterlerdeki kayıtlar, seferler hakkında müverrihlerce verilen malumatı
bazen çürüttüğü gibi bazen de teyid ederler. Bu itibarla harp tarihi bakımından
bu vesikaların incelenmesi ihmal edilemez.
Tımarların kimlere ve ne suretle tevcih edildiğine dair beratlar ile bu
tımarların kadılar huzurunda ve arttırma yolu ile mültezimlere verilmelerine
veya sahiplerinin marifetleriyle tapuya bağlanmalarına, vakıflara ait emlâk
ve akarların da aynı şekilde kiraya verilmelerine, bilhassa mer’i kanunnamelere
göre alınacak vergilerin çeşit ve oranlarına dair sicillerde rastladığımız
mazbut kayıtlar, Osmanlı Devleti’nin mali, zirai, askeri durumlarını rakamlara
dayanarak ortaya koymakta ve bu devletin iç teşkilatını en ince teferruatına
kadar inceleme imkânı vermektedir.
Bu defterlerde rastladığımız narh kayıtları, esnaf teftişine dair kısa
fakat çok açık zabıtlar, vaktiyle kadıların belediye işlerine de baktıklarını
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
9
teyid etmekte, o zaman ki belediye kaide ve nizamlarını açıkça göstermektedir.
Bilhassa yerli sınainin korunmasına, ticaret eşyasının ve masnu malların
muayyen ölçülere tabi tutulmasına ve sık sık kontrol edilmelerine, bunlardan
başka meslek ahlâkının kökleşmesinde mühim amil olan ve ehemmiyetleri
çok evvel anlaşılmış olup da devamında fayda görülen eski esnaf teşkilatına
(loncalar), yiğitbaşılarla esnaf kethüdalarının (şeyhler) tayin ve azillerine,
esnaf adlarına, ihtikâr ve istifçilik gibi olaylara karşı mahkemelerce alınan
tedbirlere dair elimize geçen çok ilginç zabıt ve hükümler iktisat ve ticaret
tarihimiz için pek mühimdir.
Dava konularıyla eski şer’iye mahkemelerinin faaliyetlerini ve İslâm
hukukunun tatbikattaki usul ve kaidelerini bize olduğu gibi aksettiren sicil
zabıtlarının, bir hukukçuyu dahi ilgilendirecek ehemmiyette oldukları inkâr
edilemez. Çok kısa olmalarına rağmen bu zabıtlar dava ve mahkeme usullerini,
davacıların iddialarını, karşı tarafın redd ve ikrarlarını, redd hallerinde
sübut şekillerini ve nihayet kadıların şer’i kararlarını tanıtmaları itibariyle
dikkat çekicidir.
Bugün birçoklarının adları değişmiş, bazıları iktisaden gelişmiş veya
gerilemiş veyahut da büsbütün terk edilmiş olmalarına rağmen eskiden meskûn
olan veya olmayan yerleri aydınlatmaları itibariyle kasaba, köy, mahalle,
semt, çiftlik, mezra, hususiyle aşiret ve cemaat adlarını ihtiva eden resmi
kayıtlar iskân tarihimiz için paha biçilmez vesikalardır.
Gerek tevcihler, gerekse vakfiye kayıtları, vakfa ait alacak davaları,
vakıf mukataaları ve gerekse tamirler dolayısıyla bu defterlerde zikri geçen
cami, medrese, muallimhane, imaret, türbe, zaviye, kale, kervansaray ve
kilise adları hâlen ayakta olsun veya olmasın eski sanat abidelerinin mevcudiyetini
ortaya koymaktadır. Hatta bu kayıtlardan kitabesiz abidelerimizin
inşa ve tamir tarihlerini bazen tespit edebileceğimiz gibi, tamiratta kullanılan
malzemenin cins ve nevini öğrenmek de mümkündür. Bu sebeple, kadı defterlerinin
mimari tarihimiz bakımından cidden mühim eserler olduğu ortaya
çıkar13.
Kültürden edebiyata, tarihten coğrafyaya, folklora kadar çok geniş
sahada namütenahi ve mühim bilgiler ihtiva eden bu defterlerde, her araştırmacı
kendini ilgilendiren az veya çok bir şeyler bulabilir.
13 Daha geniş bilgi için bkz. Ongan, age, s. 10-17; Ahmet Akgündüz, Şer’iye Sicilleri,
C. I, İstanbul 1988, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
10 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin

BELGE ÖZETLERİNİN ÇIKARILMASINDA VE YAYINDA
TAKİP EDİLEN USUL

Mardin şer’iye sicilleri arasında yer alan 10 defterdeki belge özetlerinin
çıkarılması gündeme geldiğinde, ilk olarak hangi defterlerin seçileceği
konusu ele alınmıştır. Öncelikle ve özellikle defterlerin mümkün olduğu
kadar eski tarihe ait olanlarının ele alınması gerektiği düşünülmüşse de yakın
tarihe ait olanlarından en azından bir iki defterin incelenmesinin de son derece
önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Çünkü zaman içinde Mardin’in bağlı
olduğu yönetim birimlerinde, şehir idaresinde, şehrin mahalleleri ile merkez
kazaya bağlı köylerin sayılarında ve buralardaki nüfusun dağılımında, aşiret
sayılarında ve nüfusunda, kısacası şehrin ve merkez kazanın toplam nüfusunda
ve bu nüfusun Müslim ve gayrimüslim dağılımında, şehirdeki iktisadi
faaliyetler ile şehrin ticari ve sınai potansiyelinde, mal ve hizmet sektörlerinde
meydana gelen ücret değişikliklerinde, mülk alım-satımlarında ve bunların
el değiştirme biçimleriyle hangi dini gruplar arasında alım ve satım işleminin
gerçekleştiğinde, evlerin fiziki özellik ve yapılarında, evlenmeboşanma
hadiseleri ve sayılarında, ailenin kaç kişiden oluştuğunda, eş ve
çocuk sayılarında, ailelerin mal varlıklarında, kadınların mehir miktarlarında,
aşiretler arasındaki adli vakalarda, şehirdeki hırsızlık-soygun-gaspyaralama-
öldürme gibi hukuki ve cezai olaylar ile böylesi davaların görülüş
ve sonuçlanış biçimlerinde, devletin bölgeye bakışında ve bu bölgeden beklentilerinde,
İran ve Irak gibi mıntıkalarda devam eden savaşların bölgeye
olan etkilerinde ve savaşlar dolayısıyla bu bölgeden alınan yardımlarda ve
bunun gibi daha pek çok konuda meydana gelen değişimleri ortaya koyabilmek
için bunun gerekli/şart olduğu düşünülmüştür. Ayrıca 19. yüzyılda şer’i
mahkemeler ile kadıların görev-statü ve işlevlerinde meydana gelen değişimleri
de göz önünde bulundurmak gerekmiştir. Bu sebeple, ağırlıklı olarak 18.
yüzyıla ait sicillerin ele alınması gerektiği, böylece bir taraftan sicillerde yer
alan bilgiler ile 16. yüzyıla ait tahrir defterlerinde yer alan bilgiler arasında
tarihi bir bağ kurulacağı, daha doğrusu yüzyıllar arasında meydana gelecek
kesintinin böylelikle önlenmiş olacağı; öte yandan klasik Osmanlı mahkeme
yapılanması ve işleyişi ile kadıların vazifeleri gibi konularda değişim öncesi
dönemin araştırmacıların istifadesine sunulması kararlaştırılmıştır.
Ağırlıklı olarak 18. yüzyıl ve kısmen 19. yüzyıla ait sicillerin çalışılması
gerektiğine karar verildikten sonra, sıra defter tespitine gelmiştir. İşin
bu noktasında defterlerin fiziki yapılarına, yani düzgün olmalarına, yıpranmış
olmamalarına, özellikle rutubetten ötürü mürekkeplerinin dağılmamış
olmasına, yazılarının mümkün olduğu kadar okunaklı olmasına ve toplama
olmamalarına azami derecede dikkat edilmiştir. Bunun yanında bir diğer
belirleyici unsur da mümkün olduğu kadar belge çeşitliliği arz eden defterlerin
çalışılması gerektiği düşüncesiydi. Belge çeşidi ne kadar farklı olursa,
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
11
çalışılan dönemin fotoğrafını çekmenin veya çekilen fotoğrafı, ilgilenenlerin
istifadesine sunmanın o derece zevkli ve faydalı olacağına inanılmıştır. Zira
fotoğrafın netliği ve berraklığı ile detaylarının fazlalığı, onun kalitesini artıran
unsurların başında gelmektedir.
Defterlerin tespitinden sonra iş belge özetlerinin nasıl çıkarılması gerektiğine
gelmiştir. Öncelikle defterlerin orijinalinde belgelere numara verilmediğinden
bunlara sıra numarası vermek gerekmiştir. Özetlerin başında
sadece belge numarası verilmekle kalınmamış, sayfa numarası da ilave olunmuştur.
Bunun sebebi, araştırıcıların orijinal deftere bakması icap ettiğinde
söz konusu belgeye en kısa yoldan ulaşmalarını sağlama düşüncesidir.
Mardin’e ait şer’iye sicillerinde hem Türkçe hem de Arapça kayıtlar
yer almaktadır. Evlenme-boşanma, alım-satım, hibe, kiralama, ortaklık, vasivekil
tayini, vakfiye tanzimi ile ilgili belgeler Arapça olarak kaydedilmiştir.
Belgelerin Türkçe mi yoksa Arapça mı tutulduğunu tefrik etmek için “Belgenin
Dili” ibaresi belge özetinden önce verilmiştir.
Özetten önce “Belgenin Konusu” başlığını vermenin sebebi ise, herhangi
bir konuda araştırma yapanların belge özetinin tamamını okumadan bu
kısma bakması ve o belgenin kendisini ilgilendirip ilgilendirmediğini kısa
yoldan öğrenmesi içindir. Bu kısımda daha çok aşağıdaki konu başlıkları
kullanılmıştır:
Cülus
Şehzade Doğumu
Göreve Tayin-Azil
Görev Süresinin Uzatılması
Evlenme-Boşanma
Vasi-Vekil Tayini
Kefalet
Emanet
Tımar-Zeamet Tevcihi
Mülk Alım-Satımı
Hibe
Alacak-Verecek Davaları
Arazi Davaları
Tereke-Miras Davaları
Gasp-Darp-Yaralama-Katl
Tecavüz-Zina
İskân
Asayişin Sağlanması
Sefer-Cihad Emri
Mühimmat-Zahire Temini
Salyane-Tevzi Defteri
12 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Gümrük-İhtisab-Tamga Vergisi
Masraf-Muhasebe Defteri
Bakaya Defteri
Vergi Toplanması-Muafiyeti
Cizye
Esnaf
Narh
Sikke Tashihi
Enfiye Mukataası
Posta Nizamı
Menzilhane İhdası-Nizamı
Maaş/Ücret Talebi-Tahsisi
İhtida
Seyyidlik
Köle Azadı
Mezarlıkların Kullanımı
Mürur Tezkiresi
Göç/Göçün Engellenmesi
Vakfiye
Vakıf Malının Satışı-Kiralanması
Vakıf Malının Korunması
Belgenin tarihi belge özetinden önce verilmiş, bu yapılırken Arapça
ay isimlerinde kısaltmaya gidilmiştir. Kısaltmalarda ise genel kabul gören
aşağıdaki usul benimsenmiştir:
Muharrem M
Safer S
Rebiülevvel RA
Rebiülahir R
Cemaziyelevvel CA
Cemaziyelahir C
Receb B
Şaban Ş
Ramazan N
Şevvâl L
Zilkade ZA
Zilhicce Z
Araştırmacılara kolaylık sağlamak amacıyla Hicri tarihlerin Miladi
karşılıkları da bu kısımda verilmiş, fakat bugün kullanılan ay isimlerinde
kısaltmaya gidilmemiştir. Yine tarihlendirmede belgenin orijinalinde yer
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
13
alan tarih esas alınmış, belgenin deftere kaydediliş tarihinden
bahsolunmamıştır.
Belge özetleri çıkarılırken ortak bir standart belirlenmiş ve mümkün
olduğu kadar teferruatlı bilgi verilmiştir. Böylelikle Osmanlıcayı okuyamayan
araştırıcıların (tarihçi, edebiyatçı, sosyolog, hukukçu, iktisatçı, ilahiyatçı,
arkeolog-sanat tarihçisi vd.) belge özetlerinden yararlanarak çalışma yapmalarına
fırsat tanınmıştır. Hangi bilginin kim için nasıl önem arz ettiği tam
olarak bilinemeyeceğinden, bu yaklaşım tarzı aynı zamanda bir zorunluluk
olarak görülmüştür. Meselâ belgelerde geçen erkek veya kadın şahıs isimleri
onomastikle uğraşanların ilgisini çekebileceği gibi hem tarihçi ve sosyologların
hem de ilahiyatçıların işine yarayabilir. Kısacası belge özetleri çıkarılırken
özeti okuyan kimsenin, şayet belgenin doğru okunup okunmadığı veya
özetin doğru çıkarıldığı hususundaki endişeleri bir tarafa bırakılacak olursa,
belgenin aslına bakma ihtiyacı en aza indirgenmeye çalışılmıştır.
İfadelerde yer alan “hemze” ve “ayn” işaret ve harfleri işaretle belirtilmemiş,
yani kesme işareti kullanılmamıştır (örneğin: davet, mana, memur,
dava gibi). Özetlerde inceltme işaretinden yararlanılmış (örneğin: kâtib,
lâkab, vekâlet, zekât, nikâh gibi), ancak uzatma işaretine yer verilmemiştir
(örneğin: vali, çare, miktar, mana, dava gibi). Yine bir yere aidiyeti belirten
uzatmalar da kullanılmamıştır (örneğin: Mardini, Savuri, Keşki, Dayşi,
Üveysi, Bektaşi, Halveti, Kadiri, Nakşibendi gibi). Bu durum fiziki, iktisadi,
idari, hissi gibi kelimelerde de aynen uygulanmıştır.
Mahalle, cadde, sokak, köy, mezra, vadi, yayla-yaylak, kışlak, mevki,
dağ, nehir, ova, bağ, bahçe, tarla, cemaat, aşiret, şahıs, esnaf ve para isimleri
orijinal halleriyle ve eksiksiz olarak verilmiştir. Şahıs isimleri verilirken
ilk isimden sonra gelen ibn “bin” şeklinde, bint “binti” şeklinde ve veled-i
şeklinde terkipli yazılması gereken kelime ise “veledi” şeklinde verilmiştir.
İsimlerin aksine lâkaplara müdahale edilmiş, el-Hac ibaresi “Hacı”,
es-Seyyid “Seyyid”, eş-Şeyh “Şeyh” şeklinde verilmiş; vali, mütesellim,
kadı, naip, muhzırbaşı, muhtesip, voyvoda, yeniçeri, dizdar, emin, kethüda,
subaşı, köy kethüdası, kizir-pasban-bekçi, müderris, müftü, imam, hoca,
hatip, vaiz, müezzin, şemmas gibi bir vazifeye işaret eden ve isimden önce
gelen unvanlar küçük harfle başlatılırken Şeyh, Derviş, Halife, Ağa, Bey,
Efendi, Beyefendi, Hacı, Seyyid, Molla, Hatun, Maks, Kel, Kör, Topal vs.
gibi unvan ve lâkaplar, ister isimden önce ve isterse isimden sonra gelsinler,
büyük harfle başlatılarak yazılmıştır.
Herkesin anlayabileceği tarzdaki ifadelere dokunulmamış ve onlar
orijinal halleriyle verilmiş, anlaşılmasında zorluk çekileceği düşünülen kelime
ve ifadelerde sadeleştirmeye gidilmiştir (örneğin: “manzara” yerine pencere,
“beyt-i ezec” yerine dikdörtgen şeklinde tavanı kemerli oda, “beyt-i
kureyş” yerine misafir odası, “havş” yerine avlu, “neccari” yerine odunluk,
“kenef-kenif” yerine tuvalet, “cübb-i ma” yerine su kuyusu, “taşt” yerine
14 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
leğen, “lenger” yerine büyük sahan, “haranı-hereni” yerine tencere, “tabe”
yerine tava, “piştahte” yerine çekmece veya mücevher sandığı, “leçek-laçak”
yerine atkı veya örtü, “sim” yerine gümüş, “mai” yerine mavi, “penbe” yerine
pamuk denilmiştir).
Satılan veya alınan mülkün hangi mahalle, köy veya mevkide bulunduğu,
satan ve alan tarafların isimleri, mülkün cinsi (ev, dükkân, han, hamam,
arsa, bağ, tarla), satışı gerçekleşen mülkün evsafı, şayet ev ise kaç
katlı, kaç odalı olduğu, odaların pencereli olup olmadığı ve pencerelerin
hangi yöne baktığı; varsa avlusu, eyvanı, yazlığı, su kuyusu, mutfağı, kileri,
mahzeni, mağarası, deposu, odunluğu, ahırı, tuvaleti belirtilmiştir. Bunun
yanında evin/mülkün yola ve çevresindeki evlere/mülklere göre konumu, ev
sahibinin doğu-batı-kuzey-güney tarafındaki komşuları da isim ve lâkaplarıyla
zikredilmiştir. Yine satışı yapılan ev veya mülkün irsen mi intikal ettiği
yoksa satın alma yoluyla mı edinildiği, ayrıca satanın mülk üzerindeki hisse
miktarı da tasrih olunmuştur. Kayıtlarda komşuluk hukuku, irtifak ve şüfa
hakkına ait bilgiler de ayrıntısıyla verilmiştir.
Evlenen tarafların ismi, varsa meslekleri, evlenenlerin rüştüne erişip
erişmedikleri, bizzat mı yoksa vekâletle mi evlendikleri, mehr-i muaccel ve
mehr-i müeccel miktarları, şahitlerin isimleri, nikâhı kıyanın ismi zikredilmiştir.
Yine aynı şekilde boşanan tarafların ismi, varsa meslekleri, boşanma
sebebi (ölüm, evi terk, küfür, din değiştirme, inninlik, çocuk olmaması,
şiddetli geçimsizlik, şart koşma), boşanma şekli (talak, muhalaa, tefrik, şartlı
boşanma), mehrin verilip verilmediği veya kadının mehrinden vazgeçip geçmediği,
sekene-nafaka-kisve baha, varsa çocukların kimde kaldığı, çocuklara
vasi-veli olarak kimin tayin edildiği de belirtilmiştir.
Din değiştiren/ihtida edenlerin önceki ve din değiştirdikten sonraki
isimleri, eskiden hangi dine mensup bulunduğu, hangi mahalle veya köyden
olduğu, ayrıca varsa mesleği zikredilmiştir.
Mahkemede görülen dava anlaşmazlıkla ilgili ise anlaşmazlığın sebebi,
halledildiyse hallediliş biçimi, ikrar ve keşifler, bilirkişi raporları, deliller,
inkâr ve ispatlar, şahitlerin şahadetleri, yemin etme-ettirme, yeminden
kaçma gibi hususlar belirtilmiştir. Şayet davacı ve davalı vekil tayin ettiyse
onların isimleri de yazılmıştır. Böyle davalarla ilgili olarak belge içinde geçen
şahitlerin ismi verilmiş, ancak belge altında “şuhudü’l-hal” başlığı altında
kayıtlı bulunanların isimleri özetin hacmini artıracağı düşüncesiyle verilmemiştir.
Bu kısımda ismi geçenler çoğunlukla diğer belgelerde de yer almışlardır.
Terekelerle ilgili belgelerde vefat edenin ismi (baba ismiyle), varsa
ait olduğu mahallesi, köyü ve memleketi, mesleği-görevi-statüsü, vefat etme
sebebi, eşinin (erkeklerde eş sayısı birden fazla da olabilir) ismi (baba ismiyle),
varsa çocuklarının ve varislerinin ismi, tereke miktarı, zevcesinin mehir
miktarı zikredilmiş; terekesinde yer alan eşyanın cins ve fiyatından söz edilMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
15
memiştir. Şayet borçlu olarak vefat ettiyse ve terekesi de açık artırma yoluyla
satıldıysa bu hususlar da özette belirtilmiştir.
Salyane ve tevzi defterlerinde yer alan mahalle, köy, aşiret, cemaat
ve esnaf isimleri belirtilmiş, bunların ödeyecekleri vergiler veya temin edecekleri
zahire miktarı tek tek değil, toplu olarak zikredilmiştir. Masraf defterlerinde
ise sadece masrafı kimin yaptığı, hangi yıla ait olduğu, masrafın
niçin yapıldığı (örneğin elçilik göreviyle giden birisinin yolda yaptığı masraf)
ve masrafın miktarı verilmiş, tek tek hangi kalemlere masraf yapıldığı
belirtilmemiştir.
İktisadi hayatla ilgili olarak esnaf grupları, esnaf şeyhi, esnafın sayısı
ve isimleri zikredilmiştir. Narh kayıtlarında ise narh verilen malların isimleri
tek tek belirtilmemiş, bunun yerine hangi esnafa narh verildiği ve narhın
tarihinden söz edilmiştir.
Vakfiyelerde vakıfın ismi, neleri/nereleri hangi amaçla vakfettiği,
şartları, tevliyeti kime bıraktığı, vakfiyenin tanzim tarihi belirtilmiş, teferruata
gidilmemiştir.
Cihad/sefer veya müdafaa ile ilgili belgelerde askere verilecek ekmek
ve et, ayrıca hayvanlarına verilecek yem miktarı, eşyanın naklinde kullanılmak
üzere verilmesi gereken hayvan adedi gibi teferruat sayılabilecek
bilgiler de, askeri tarih açısından önemli olduğu düşünülerek, aynen verilmiştir.
Belgelerde geçen mahalli tabirler ve Türkçe enteresan ifadeler tırnak
içinde yazılmıştır.
Defterlerin orijinallerini görme imkânı olmadığından ve mikrofilmler
üzerinde çalışıldığından, mikrofilm çekiminden kaynaklanan hatalardan,
ayrıca mürekkebin dağılması veya kâtibin yazı üzerinde yaptığı karalamadan
ötürü okunamayan yerler …… şeklinde verilmiştir. Okunuşundan emin olunmayan
veya tereddüt duyulan yerlerde ise o ibarenin yanına (?) işareti
ilave olunmuştur. Yukarıda da belirtildiği gibi enteresan veya orijinal ifadeler
aynen verilmiş, ancak bunların yanına parantez içerisinde ne manaya
geldikleri de yazılmıştır.
16 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin

BİRİNCİ BÖLÜM
195 NOLU MARDİN

ŞER’İYE SİCİLİ’NİN BELGE ÖZETLERİ
Özet:

Muhammed bin Receb’in zevcesine ve küçük evladına her ay altışar
(muhtemelen kuruş) nafaka eda eylediğine dair hüccet.
Sayfa No/Belge No : 1/2
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Alacak-Verecek
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin sakinlerinden İlyas Çelebi bin Abdullah, kasab Boz’da kefalet
sebebiyle aslında 130 kuruştan 90 kuruş alacağı olduğunu iddia etmiş,
ancak Boz’un zimmetinde şeran bir nesne olmadığına hükmedilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 1/3
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Nikâh
Belgenin Tarihi : 11 S 1176/1 Eylül 1762
Özet:
Abdulbaki Efendinin dul kızı Saliha Hatun ile Abdullah bin Abdulaziz
arasında, şahitler huzurunda belirli bir mehir ile nikâh etme izninin naib
Seyyid İbrahim tarafından mevlana Seyyid Yusuf Efendiye verildiğine dair
belge.
Sayfa No/Belge No : 1/1
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nafaka
Belgenin Tarihi : 1 Ş 1174/8 Mart 1761
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
17
Sayfa No/Belge No : 1/4
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vakıf Gelir-Masrafı
Belgenin Tarihi : Selh-i Safer 1176/22 Ağustos 1762
Özet:
Şeyh Eminüddin Camii’nin bin yüz yetmiş senesi gelir ve giderleri
hakkındaki belge. Gelir 180 kuruş, gider 180 kuruş.
Sayfa No/Belge No : 2/5
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı C 1173/29 Ocak-8 Şubat 1760
Özet:
Neccar Cercis veledi Hanna’nın, içerisinde mahzen, küçük misafir
odası, mutfak, tuvalet, su kuyusu ve avlusu bulunan güneyi ve kuzeyi yol,
doğusu Mehmed batısı ise Cercis mülküyle sınırlı Kıssis mahallesinde bulunan
evini 37 kuruşa Cercis veledi Mecdo Karmudi’ye sattığına dair hüccet.
Sayfa No/Belge No : 2/6
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı CA 1173/30 Aralık 1759-9 Ocak 1760
Özet:
Hüseyin Çelebi bin Ali Çelebi bin Ağazade, ……. çarşısındaki güneyi
ve kuzeyi yol, doğusu Ali Ağa vakfı ve batısı Hacı Yahya vakfıyla sınırlı
dükkânı 310 kuruşa Hasan Çelebi bin Ali Çelebi ve Osman Çelebi bin
Emin Çelebinin şahitlikleri ile Havva Hatun binti Osman Çelebinin zevci ve
vekili olan Hacı Ömer bin Hacı Abdullah’a satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 2/7
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Miras-Mülkiyet
Belgenin Tarihi : 11 B 1173/28 Şubat 1760
Özet:
Mardin sakinlerinden Hüseyin Çelebi bin Hızır Çelebinin oğulları
Mahmud Çelebi ve biraderleri Mustafa ve İlyas, kendilerine asaleten, kardeşleri
Bekir Çelebi bin Hüseyin Çelebi de kendisine asaleten küçük kız kardeşi
Rahime binti Hüseyin Çelebiye vesayeten ve yine büyük kız kardeşi Hatice
binti Hüseyin Çelebiye Kuyumcu Ali bin Molla Mahmud ve Mehmed bin
Abdülkerim’in şehadetleriyle vekaleten, mahkemede, “Cemel Bahçesi” olarak
bilinen bahçenin üçte ikilik kısmının babaları Hüseyin Çelebiye diğer bir
18 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
kısmının ise amcazadesi Ahmed Çelebi bin Molla Hasan’a ait olduğunu
beyan eylemiş ve her iki tarafa hüccet verilmiştir.
.
Sayfa No/Belge No : 3/8
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hamam
Belgenin Tarihi : 12 Ş 1173/30Mart 1760
Özet:
Mardin voyvodası Osman Ağa ve diğer ulema ve ayanın huzurlarında
gerçekleştirilen mahkemede, Nusaybin’de bulunan Cami-i şerifin imam
ve hatibi Hacı İsa bin Hüseyin, camiin mütevellisi olan Seyyid Ali bin
Seyyid Kasım’a vesayeten Osman Ağa bin Hacı Sadık hakkında davacı olmuş
ve Nusaybin’de bulunan hamamın aslında camiin vakfından olup zamanla
bazı yerlerinin yıkılması üzerine Hacı Sadık Ağanın kendi malından
buraları tamir ettirdiğini, birkaç seneden beri hamama Sadık Ağanın oğlu
Osman’ın el koyduğunu iddia ile el çektirilmesini istemiştir. Osman’a sorulduğunda
hamamın vakıf olduğunu, ancak yıkılan yerlerini babası Hacı Sadık
Ağanın tamir ettirdiğini ve camiin imam ve hatibine de senelik on beş kuruş
verdiğini, böylelikle hamamı elinde senedi olmadan zaptettiğini bildirmiştir.
Sonuçta vakıf malın mülk olamayacağına karar verilmiş ve Osman’a el çektirilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 3/9
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : 13 L 1173/29 Mayıs 1760
Özet:
Bağdo veledi Tano kendisine asaleten ve Ogida (?) binti Kerbo’ya
vekaleten Zerraka mahallesinde bulunan ve kendilerine irsen intikal eden
pencereli mahzenli, su kuyulu aşağısında pencereli mahzen, küçük mahzen,
mutfak, eyvan ve avlu bulunan güneyi Körkis, doğusu Süleyman bin Abdullah,
kuzeyi Azdo ve Bağdo ve batısı Hasan Zülfo mülkleriyle sınırlı evin
tamamını 125 kuruşa Molla Ömer bin Ali kethüda ed-Dayşi’ye satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 3/10
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Yaralama
Belgenin Tarihi : 26 Z 1173/ 9 Ağustos 1760
Özet:
1173 yılında havass-ı hümayun köylerinden Tuffahi köyü kâhyası
Hacı Haşim hizmetinde çırçır üretilirken Zor halkından Mehmed elMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
19
Hamdani’nin çırçırı görmek istediği esnada düşüp yaralandığı ve bunda kimsenin
dahli ve kusuru olmadığı hakkında yapılan keşif hücceti.
Sayfa No/Belge No : 4/11
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evahir-i Z 1171/25Ağustos-3 Eylül 1758
Özet:
Hacı Yusuf el-Gaznevi (?) bin Hacı Hüseyin, Muharrem Çelebi bin
Şeyh Musa Çelebi ile Seyyid Hüseyin bin Hüseyin bin Davud Çelebi kendisine
asaleten ve Emine binti Hacı Hüseyin’e vekaleten, Zerraka mahallesinde
yer alan ve içinde büyük pencereli, alt katta küçük odası, döşemeli odası,
mutfağı, su kuyusu, eyvanı, koridoru, tuvaleti, avlusu bulunan evlerini 133
kuruşa Mardin kadısı Hacı Mehmed Ağaya satmışlardır.
Sayfa No/Belge No : 4/12
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : 8 R 1174/17 Kasım 1760
Özet:
Mano veled-i Mado, Zerraka mahallesinde yer alan ve içinde mahzen,
odunluk, misafir odası, mutfak, kuyu ve iki avlusu bulunan evini 57
kuruşa Matlub veledi Kiryakis’e satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 4/13
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Ortaklık anlaşmazlığı
Belgenin Tarihi : ……. 1173/1759-1760
Özet:
Mardin ahalisinden Hacı Mustafa bin Bekir, yine Mardin ahalisinden
Şeyh Musa bin Molla Abdurrahman hakkında dava tarihinden 17 yıl önce
ortaklaşa Sincar dağında yirmi dörder akçeye birlikte satın aldıkları Hind
malı destar ve Terme şalını Mardin’e gidip satmak üzere iken Mardin eski
voyvodası merhum Mehmed Efendinin eşyadan haberdar olduğunu ve kendisini
tutup sorguya çektiğinde eşyanın Şeyh Musa’nın elinde kaldığını, her
ikisinin Diyarbekir’e giderken Şeyh Musa’ya bin yedi yüz kuruş daha teslim
ettiğini, gerek eşya ve gerekse paranın yarısını almadan önce kendisinin
Mısır’a gittiğini ve on altı sene seyahatten sonra bir yıl önce Mardin’e döndüğünü,
eşya ve paranın yarısını talep ettiğinde Şeyh Musa’nın vermediğini
iddia etmiş, Şeyh Musa ise inkar etmiş, aralarına girenlerce elli kuruşa sulh
olduklarını ve elinde hüccet ile fetva bulunduğunu söylemiş ve göstermiştir.
20 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 5/14
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vasi Tayini
Belgenin Tarihi : 13 RA 1174/23 Ekim 1760
Özet:
Aslen Bimaristan mahallesinden olup vefat eden debbağlar Şeyhi
Seyyid İsa bin Seyyid Halil’in verasetinin, zevcesi Saliha binti Hacı Budağ
Bölükbaşı ve iki kızları Arzı ve Fatıma, ayrıca merhumun validesi Nefise
binti Mehmed ve ana baba bir biraderleri Üveysi ve kızkardeşi Aişe’ye ait
olduğu, küçüklerin üzerine vasi tayin olunan Mehmed bin Seyyid Halil’in
marifetiyle eşyanın çarşıda açık artırma yoluyla satıldığını gösterir belge.
Sayfa No/Belge No : 5/15
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Alacak-Verecek Davası
Belgenin Tarihi : 6 CA 1174 /14 Aralık 1760
Özet:
Mardin ahalisinden Seyyid İbrahim Efendi bin Hacı İshak, yine Mardin
ahalisinden olup daha önce ölen (mürd olan) İbrahim veledi Hanna Göbel
(?) bin Hasik(?)’in üzerine vasi tayin olunan amcaları Beydo veledi
Hanna Göbel hakkında; iki sene önce halik olan İbrahim’e bir kıta berat
yaptırması karşılığında kırk kuruş verdiğini, ancak İbrahim’in helak olması
üzerine parasını terekesinden almak istediğinde Beydo’nun kendisine karşı
çıktığını söylemiş ve parasının alınmasını talep etmiştir. Yapılan araştırma
neticesinde şahitlerin bu duruma şahitlik yaptıkları anlaşılmış ve paranın
Seyyid İbrahim’e verilmesine karar verilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 5/16
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı ZA 1174/13-23 Haziran 1761
Özet:
Hanım binti Salbo (?) ve Cercis ve kardeşi Nesmihan veledi Sehak
ve kız kardeşleri Sultan, kendilerine irsen intikal eden Kıssis mahallesinde
ve Kabala tarafında içerisinde oda, küçük misafir odası, avlu, tuvalet ve harabe
bulunan evi 67 kuruşa İbrahim Çelebi bin Hacı Şaban’a satmışlardır.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
21
Sayfa No/Belge No : 6/17
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vakıf Gelir Gideri
Belgenin Tarihi : 2 Muharrem 1175/3 Ağustos 1761
Özet:
1174 Muharremi başından bir sene sonuna kadar Mardin’de olan
Cami-i Kebir-Ulu Cami Vakfı’nın gelir ve giderlerinin gösterildiği belge.
Gelirler 402 kuruş 5 para, giderler 326 akçe ve 146 akçe.
Sayfa No/Belge No : 7/18
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : 28 Receb 1175/17 Şubat 1762
Özet:
Derviş ve kardeşi Abbas ….., Cevzat köyünde güneyi Mehmed bin
Bekir ve doğusu satıcıların kendi mülkleri, kuzeyi ve batısı ……. sınırlı içerisinde
üç yüz üzüm ağacı bulunan üzüm bağını 50 kuruşa İsmail Ağa bin
Solak Ali Ağa el-Musullu’ya satmışlardır.
Sayfa No/Belge No : 7/19
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evail-i Ş 1175/25 Şubat-6 Mart 1762
Özet:
Seyyid Yahya bin Ali Çelebi, Gölasiye mahallesinde içerisinde oda,
iki sofa, odunluk, pencereli mahzen, aşağısında oda ve eyvan, altında ahır,
mutfak, tuvalet, su kuyusu ve avlu bulunan; güneyi, doğusu ve kuzeyi yol,
batısı Bağdasar mülküyle sınırlı evini 290 cedid Zolata kuruşa İsmail Ağa el-
Musullu bin Solak Ali Ağaya satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 7/20
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Seyyidlik Davası
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı B 1174/15-25 Şubat 1761
Özet:
Mardin nakibüleşrafı Seyyid Şeyhi Çelebi adlı kimse, mahkemede,
Seyyid Hasan bin Seyyid Mehmed ve Seyyid Mehmed bin Seyyid Hasan ve
Seyyid Hasan bin Seyyid Buhtî ve Seyyid Buhtî bin Mihriban Hatun ve ammizâdesi
Seyyid Hasan bin Molla Ali ve Molla Ali bin Seyyid Mirza bin
Seyyid Cündî ve Seyyid Cündî bin Mihriban Hatun adlı kişilerin seyyid olmadıkları
halde başlarına seyyidlik alameti taktıklarını ve seyyid olduklarını
22 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
söylediklerini şikâyet ile bundan vazgeçirilmelerini talep etmiş, davalılar
cevaplarında Mihriban Hatunun seyyide olduğunu söylemişler ve buna
Mendilgan köyü sakinleri de şehadet etmişlerdir. Sonuçta adı geçenlerin
seyyid olduklarına karar verilmiş ve Mardin nakibüleşrafı davadan men
olunmuştur.
Sayfa No/Belge No : 7/21
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Seyyidlik Davası
Belgenin Tarihi : Tarih Okunamamaktadır
Özet:
Araban beyi Mehmed Bey bin İsmail Bey, Mardin sakinlerinden
Seyyid Hasan bin Seyyid Mehmed ve Seyyid Yusuf bin Seyyid Ali adlı kimseler
hakkında, adı geçenlerin Araban tımarı mülhakatından Tarin köyü ahalilerinden
olup buradaki tımara bağlı raiyet ve raiyet evladından iken resm-i
raiyet ve tekalif-i şakka ve örfiye vermediklerini iddia etmiş, Seyyid Hasan
ve Seyyid Yusuf ise kendilerinin seyyid olduklarını ve dolayısıyla eskiden
beri vergiden muaf olduklarını söylemişlerdir. Yapılan araştırma sonucunda
davalıların seyyid olduklarına ve vergiden muaf bulunduklarına karar verilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 8/22
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Seyyidlik Davası
Belgenin Tarihi : 13 Ş 1175/9 Mart 1762
Özet:
Seyyid Hasan bin Seyyid Mehmed ve Seyyid Yusuf bin Seyyid Ali
adlı kimseler, meclis-i şer’de halen Araban beyi Mehmed Bey bin İsmail
Beyin kendilerinden raiyet resmi talep ettiğini, lâkin daha önce meclis-i
şer’de olan nakibüleşraf Seyyid Şeyhi Efendinin de bildiği üzere seyyid olduklarının
sabit olduğunu ve ellerinde belgeleri bulunduğunu söylemişlerdir.
Mehmed Bey davadan men olunmuştur.
Sayfa No/Belge No : 8/23
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Seyyidlik Davası
Belgenin Tarihi : 13 Ş 1175/9 Mart 1762
Özet:
Seyyid Hasan ve Seyyid Yusuf adlı kimselerin seyyid olduklarını belirtir
ellerinde birkaç kıta hüccetleri olduğundan, Araban beyi Mehmed Beyin
adı geçenlerden vergi talebiyle kendilerini rencide etmesinin önüne geçilmesiyle
ilgili belge.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
23
Sayfa No/Belge No : 8/24
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Seyyidlik Davası
Belgenin Tarihi : Evahir-i Ş 1175/16-25 Mart 1762
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın odasında kurulan mahkemede Araban
Beyi Mehmed Bey bin İsmail Bey, Seyyid Hasan bin Seyyid Mehmed
ve amcazadesi Seyyid Yusuf bin Seyyid Ali’nin kendi tımarına bağlı Tarin
köyü ahalisinden olduklarını ve üzerlerine düşen vergiyi ödemediklerini
iddia etmiş, davalılara sorulduğunda ise kendilerinin ellerinde hüccetleri
olduğunu ve nineleri Mihriban Hatunun Ilıca köyü sakinlerinden ve seyyide
olduğunu söylemişlerdir. Metinan köyünden şahitler de buna şahitlik etmişler,
sonuçta Mehmed Bey davadan men olunmuştur.
Sayfa No/Belge No : 9/25
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı M 1176/1-10 Ağustos 1762
Özet:
Ebelhad veledi Dahud Duri(?), kendisine irsen intikal eden Zerraka
mahallesinde olan ve içerisinde iki sofa, odunluk, mutfak, eyvan, geçit, avlu,
tuvalet bulunan güneyi ve kuzeyi yol, doğusu Kumru Hatun, batısı Hacı
Abid mülküyle sınırlı evini 90 kuruşa İsmail bin Molla Hıdır es-Saffar’a
satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 9/26
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evail-i S 1150/31 Mayıs-9 Haziran 1737
Özet:
Küçük Mehmed Ağa bin Abdullah, güneyi, kuzeyi ve batısı yol, doğusu
ise Amo veledi Maksi Hanna mülküyle sınırlı ipek dükkânını 150 kuruşa
Mağo veledi Hızırşeh’e satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 9/27
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı S 1177/20-30 Ağustos 1763
Özet:
Gerger veledi Nasir(?), Kesper veledi Eygo ve Zikro veledi Selman’ın
şehadetleriyle zevcesi Mariye binti Selman’a vekâleten Edna (muh24
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
temelen Başedna) mahallesinde olan ve içerisinde misafir odası, mutfak,
avlu, su kuyusu bulunan, güneyi ve doğusu yol, kuzeyi Kuru varisleri, batısı
Aliye mülküyle sınırlı olan evini 19 kuruşa İskender veledi Yosef ‘e satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 9/28
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı S 1176/ 31 Ağustos- 9 Eylül 1762
Özet:
İbrahim bin Hacı Mustafa, kızı Rukiye Hatuna vekâleten kızına irsen
intikal eden Zeytun mahallesinde güneyi ve doğusu Hacı Faris veresesi mülkü,
kuzeyi ve batısı yol ile sınırlı olan ve içerisinde yıkılmış bir ev, mutfağı
misafir odası, harap su kuyusu, tuvalet, misafir odası ve avlusu bulunan üçte
bir hissesinin olduğu evi 20 kuruşa Ali Çelebi bin Hacı Faris’e satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 10/29
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Hibe
Belgenin Tarihi : Evahir-i S 1176/10-19 Eylül 1762
Özet:
Fatıma binti Seyyid Hüseyin, satın alma yoluyla mülkü olan
Gölasiye mahallesinde güneyi ve batısı yol, doğusu İspir mülkü, kuzeyi Abd
mülkü ile sınırlı ve içerisinde misafir odası, yıkık tuvalet ve avlusu bulunan
evini bütün eklentileri ve ait haklarıyla birlikte oğlu Ramazan bin Haso’ya
hibe etmiştir.
Sayfa No/Belge No : 10/30
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evahir-i RA 1176/9-19 Ekim 1762
Özet:
Dahud veledi hoce Emsih(?) zevcesi Marta binti Cercis’e vekâleten
Kıssis mahallesinde güneyi yol, doğusu Cercis veresesi, kuzeyi ve batısı
alıcının mülkü ile sınırlı içerisinde bir oda ve bir mutfaktan ibaret evi ve
kuyunun dörtte birini 36 kuruşa Meryem binti Vahud’un vekili müderris
Abdurrahman Efendi bin Abdulfettah Efendiye satmıştır.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
25
Sayfa No/Belge No : 10/31
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Yaralama
Belgenin Tarihi : 10 CA 1176/27 Kasım 1762
Özet:
Mardin’de ikamet eden Behramki Mustafa bin Hasan, Dükuri aşiretinden
Veli bin deli Maho ile 3 yıl önce aralarında çıkan kavga ve tartışma
neticesinde Veli’nin attığı taş ile yüzünün yaralandığını, ayrıca bir dişinin
kırılıp dört dişinin de şiştiğini, kendisini dava edecekken araya aracıların
girmesiyle 10 kuruş ile sulh yaptıklarını, kendisinde alacağı kalmadığını
söylemiştir.
Sayfa No/Belge No : 10/32
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Muafiyeti
Belgenin Tarihi : 7 N 1179/17 Şubat 1766
Özet:
Kasım bin Hacı Mehmed, kendisinin aslen Abdallı aşiretinden olup
150 senedir raiyet resmi vermediğini, Hatuniye zaimi Yahya Beyin vergi
konusunda kendisini rencide ettiğini ve men olunmasını talep etmiş ve Yahya
Bey men olunmuş.
Sayfa No/Belge No : 11/33
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Vakfiye
Belgenin Tarihi : 17 B 1176/1 Şubat 1763
Özet:
Hacı Ebubekir bin Ali Bey kendi adına asaleten ve kız kardeşi Zübeyde
Hanım binti Ali Bey adına vekaleten miras yoluyla kendilerine intikal
eden Gursülevsat köyünde emir bostanı diye şöhret bulmuş olan sulu bostanı
ki, güneyi çay, doğusu yol ve Gurs ve Mehdiye değirmeni, kuzeyi ve batısı
dağ ile çevrili sulu bahçelerini bütün eklentileri ve haklarıyla birlikte vakfedip;
söz konusu vakıf bahçeden her yıl elde edilen bütün gelir ile Mardin’e
kadar Gurs ve Salike dağ yolunun (patika yolunun) bakım ve onarımının
yapılmasını, vakfının tevliyeti (yönetimi) hayatta oldukça kendisinde, ölümünden
sonra kız kardeşinin oğlu Mustafa Bey bin Halil’de, daha sonra
batın tertibi üzere soyu devam ettiği müddetçe en büyük erkek evladında,
soyu tükendiğinde anılan tertip üzere kızlarının erkek evlatlarında olmasını
şart kılmış olduğu vakfiye.
26 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 11/34
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kaymakam Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı CA 1177/16-26 Kasım 1763
Özet:
Amid nakibüleşraf kaymakamı Seyyid Ali tarafından, 1177 senesi
Cemaziyelahir ayı evasıtından itibaren Mardin kazasında sakin olan sadat-ı
kiram (seyyidler) üzerlerine Seyyid Mustafa Efendinin nakibüleşraf kaymakamı
olarak tayin olunduğunu belirtir belge.
Sayfa No/Belge No : 12/35
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 19 S 1177/29 Ağustos 1763
Özet:
Aslen Amasya’nın Evkat Hacı köyünden Evkatlıoğlu Mustafa Paşanın
çukadarlarından olup Nusaybin tarafından Mardin’e gelirken yol üzerinde
hataen tüfenk ile katlolunan çukadar İbrahim Ağanın bilinen bir varisi
olmayıp 120,5 kuruş miktarındaki terekesinin beytülmale ait olduğuna ve bu
görev için Mehmed Ağa bin Süleyman ve çukadar Mardinli Ramazan’ın
görevlendirilmesine ve mallarının kayıt altına alınmasına dair belge.
Sayfa No/Belge No : 12/36
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mum Satışı
Belgenin Tarihi : Evail-i CA 1177/7-16 Kasım 1763
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağanın huzurunda yapılan toplantıda Mardin
sakinlerinden menzilci Hacı Ebubekir Bey, 1176 senesinin Kasım ayının
beşinci gününden, adı geçen senenin Şubatı sonuna değin Mardin voyvodalığı
“mumhane mukataasının” imal ve idaresini 60 kuruş akçe ve yevmiye
bir okka mumyağı ile iltizama aldığını ve şehrin ihtiyacı kadar mumu satışa
çıkaracağı taahhüt etmiştir.
Sayfa No/Belge No : 13/37
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Hibe
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı L 1177/12-22 Nisan 1764
Özet:
Seyyid İsmail el-Kebabçı bin Numan, ev eşyası, bakır eşya, tarla
âletleri, kap kacak gibi mülkünün tamamını oğulları Seyyid Hamza ve Mehmed’e,
istedikleri gibi kullanmaları için hibe etmiştir.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
27
Sayfa No/Belge No : 13/38
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Maaş Tahsisi
Belgenin Tarihi : 21 CA 1172/11 Ocak 1159
Özet:
Padişah değişikliği sebebiyle 1171 senesi Safer ayının 16. günü Mardin
hasları mukataası malından olmak üzere günlük üç akçe ile vazifeye
mutasarrıf olan Seyyid Abdulkadir veledeşin, 1172 senesi Cemaziyelevvel
ayının 20. gününden itibaren tekrar aynı göreve günlük üç akçe ile vazifelendirildiğine
dair berat.
Sayfa No/Belge No : 13/39
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Maaş Tahsisi
Belgenin Tarihi : 12 CA 1172/11 Ocak 1159
Özet:
Padişah değişikliği sebebiyle 1171 senesi Safer ayının 16. günü Mardin
hasları mukataası malından olmak üzere günlük iki akçe ile vazifeye
mutasarrıf olan Seyyid Ahmed biradereşin, 1172 senesi Cemaziyelevvel
ayının 20. gününden itibaren tekrar aynı göreve günlük iki akçe ile vazifelendirildiğine
dair berat.
Sayfa No/Belge No : 13/40
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kira Yenilemesi
Belgenin Tarihi : Receb 1178/Aralık-Ocak 1764-1765
Özet:
Mardin sakinlerinden Seyyid Ali Bey bin Halid Bey tarafından Seyyid
Abdurrahim Çelebiye her sene vakf-ı mezkura iki kuruş icare vermek
üzere kiralanan, Şehidiye Cami-i Şerifi yakınlarında bulunan Yusuf Bey
odası olarak bilinen hanenin zemini ve kıble tarafında bulunan avlunun kira
süresi bittiğinden yine aynı şekilde adı geçen vakfa her sene iki akçe verilmek
kaydıyla otuz üç seneye değin on bir akd ile tekrar kiralanması hususunda
hüccet.
28 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 14-15/41
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 24 B 1177/28 Ocak 1764
Özet:
1177 senesi Receb ayının 6. gününden yeni senenin Mart ayına mahsuben,
Mardin ve Nusaybin menzilleri imali için ve yetmiş sekiz senesinde
Diyarbekir valilerine iki taksit ile verile gelen imdad-ı hazeriyye, hizmet-i
mübaşiriye vesair rüsumat-ı adiye ve masarifat-ı lazımenin hesap olunup
aşiret ve köylere tevzi olunan salyane defteri. Masraf 30.525 kuruş, tevziat
30.550 kuruş.
Sayfa No/Belge No : 16/42
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Taahhüdü
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Halen kasaplar şeyhi Seyyid Hamuş vesair kasaplık mesleğinden olan
Salih, Mahmud, Hüseyin Bey, Receb, Mustafa, Behlül ve diğer Salih
Bey, ehl-i örf kendilerine vergi çıkarırsa borçlarını ödeyeceklerini belirtmişlerdir.
Sayfa No/Belge No : 16/43
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evail-i RA 1177/9-18 Eylül 1763
Özet:
İbni Marani olarak bilinen İlo veledi Hanna, ….… mahallesinde güneyi
ve kuzeyi yol, doğusu Ebelhad mülkü, batısı İşmoni binti Abdal mülkleriyle
sınırlı içerisinde oda ve iki sofa, odunluk, mağara, mutfak, avlu, su
kuyusu, çulha dükkânı, yazlık ve tuvalet bulunan evini 230 kuruşa Cercis
veledi Mirza’ya satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 17/44
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
(Belgenin baş kısmı deftere kayıtlı değildir, ancak belgenin son kısmından
anlaşıldığına göre aşiret ve köylere tevzi olunan meblağı göstermektedir).
Gelir 25.000 kuruş, masraf 35.000 kuruş.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
29
Sayfa No/Belge No : 17/45
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : (?)
Belgenin Tarihi : (?)
Özet:
(Belgenin dili Türkçe olup oldukça silik ve bozuk çıkmıştır. Belgenin
konusu hakkında bir şey anlaşılmamaktadır.)
Sayfa No/Belge No : 18/46
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 RA 1179/18 Ağustos 1765
Özet:
Diyarbekir kadısı Mesud tarafından 1179 senesi Rebiülevvel ayının
birinci gününden itibaren Mardin kazası naibliğine Seyyid İbrahim Efendinin
tayin olunduğuna dair mürasele.
Sayfa No/Belge No : 18/47
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Mahkemesinin Yetki Alanı
Belgenin Tarihi : 10 RA 1179/27 Ağustos 1765
Özet:
Mardin voyvodası Hacı Süleyman Ağaya, kadı, müftü, ayan-ı vilayet,
iş erleri, aşiret beyleri ve ağalarına; Mardin mukataasının öteden beri
büyük bir mukataa olduğu, şehir içinde ve dışındaki davaların Mardin mahkemesinde
kadı ve voyvoda tarafından görüldüğü, son zamanlarda bazı halkın
ve aşiret mensuplarının kendi davaları için Diyarbekir mahkemesine
gittikleri, davalarına mübaşir çıkardıklarından bahisle, bunun önüne geçilmesi
ve bu tür davaların Mardin’de görülmesi hususunda buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 19/48
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 22 S 1179/10 Ağustos 1765
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın acz ve kusurunun bulunması nedeniyle
yerine 1179 senesinde mirahur Hacı Süleyman Ağa tayin olunmuştur.
30 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 19/49
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 1179/1765-1766
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın halka zulmetmesi nedeniyle bazılarının
firar ile memleketi terk eyledikleri hususunda giden haber üzerine Ömer
Ağanın azledildiği, Ömer Ağanın bu göreve tayininde kendisinin memleketi
tanıması, hükümet işlerine alışık olması yanında memleket halkına iyi
davranacağı, memleketin önemli işlerini yürüteceği ve tüm halkı himaye
edeceği beklentisinin rol oynadığı, ancak Ömer Ağanın beklentileri karşılayamaması
nedeniyle görevden alındığı, yerine tayin olunan Hacı Süleyman
Ağa ile ittifak etmeleri ve kendisine yardım etmeleri için Mardin müftüsü,
18 Haziran 1765kadısı, ayanı, eşrafı ve ahalisine yazılan buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 20/50
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 15 R 1179/1 Ekim 1765
Özet:
Diyarbekir kadısı Mesud tarafından 1179 senesi Rebiülahir ayı ortasında
Mardin kazası naibliğine mevlana Abdulkadir Efendinin tayin olunduğuna
dair mürasele.
Sayfa No/Belge No : 20/51
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Askerin İhtiyacının Karşılanması
Belgenin Tarihi : 28 Z 1178/18 Haziran 1765
Özet:
Kars kalesinden Bağdad kalesine varınca yol üzerinde bulunan kadılar,
naibler, yeniçeri serdarları ve ayan-ı vilayet iş erlerine; Kars kalesi muhafazasında
olan dergah-ı mualla yeniçerileri ortalarından sekizinci sekbanlar
ortası neferlerinin Kars kalesinden ihraç ile Bağdad kalesi savunmasına
memur kılındıkları, askerin Kars kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar
yol üzerinde konakladıkları menzillerde yemeleri için her bir neferine
günlük birer çift ekmek ve her beş neferine günlük bir okka et, ayrıca eşyalarının
nakli için her on neferine bir adet yük beygiri verilmesi ve bunların
ücretlerinin o kazaların ahalisi tarafından karşılanması, bu konuda hiçbir
sıkıntı çektirilmemesi ile ilgili ferman.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
31
Sayfa No/Belge No : 20/52
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Şiir
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Seyyid İsmail Efendi tarafından yazıldığı anlaşılan iki beyitlik şiir.
Sayfa No/Belge No : 21/53
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kira
Belgenin Tarihi : 5 S 1179/ 24 Temmuz 1765
Özet:
Mardin sakinlerinden Seyyid Mehmed Ağa bin Seyyid Yusuf tarafından
Ali Çelebi bin Seyyid Kasım’a her sene vakf-ı mezkura iki kuruş
icare vermek üzere kiralanan, Şehidiye Cami-i Şerifi yakınlarında bulunan
Yusuf Bey odası olarak bilinen hanenin zemini ve kıble tarafında bulunan
avlunun kira süresi bittiğinden yine aynı şekilde adı geçen vakfa her sene iki
akçe verilmek kaydıyla otuz üç seneye değin on bir akd ile tekrar kiralanması
hususunda hüccet.
Sayfa No/Belge No : 22-23/54
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 1 Ş 1179/ 13 Ocak 1766
Özet:
1179 senesi Şaban ayının birinci gününden 1180 senesi Mart ayına
mahsuben Mardin ve kazaları menzilleri imali için ve seksen senesine mahsuben
Diyarbekir valilerine iki taksit ile verilegelen imdad-ı hazeriyye, hıdemat-
ı mübaşiriye vesair rusumat-ı adiye ve masarifat-ı lazımenin hesap olunup
tevzi olunan salyane defteridir. Masraf 27.000 kuruş, tevzi 27.000 kuruş.
Sayfa No/Belge No : 24/55
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cami Vakfı
Belgenin Tarihi : 14 RA 1179/31 Ağustos 1765
Özet:
Süleyman Paşa tarafından Mardin’de inşa ettirilen cami-i şerifin
vakfının olmadığı, bu sebeple gereken din hizmetlerinin yürütülmesi için
önce sekiz bab, sonra beş bab dükkân daha satın alınıp cami-i şerifin hizmetine
sokulduğu ve bu dükkânların cami-i şerif vakfı olarak mahkemece kayıt
32 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
altına alınmasıyla ilgili Mardin voyvodası Hacı Süleyman Ağaya gönderilen
buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 24/56
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Bulunmamaktadır
Belgenin Tarihi : 1 R 1179/17 Eylül 1765
Özet:
İktizasına göre mahalline kayd ve yerinde ibka olunmak üzere buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 24/57
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Reyhaniye Camii Vakfı
Belgenin Tarihi : 21 RA 1179/ 7 Eylül 1765
Özet:
Bağdad ve Basra valisi vezir Ömer Paşanın vekaleten tayin ettiği hazinedarı
Yusuf Ağa bin Abdullah, mahkemede, Mardin’de bulunan Süleyman
Paşa Camii Vakfı mütevellisi Hatem çavuş bin Abdullah huzurunda;
daha önce vefat eden Süleyman Paşanın Ömer Paşa ile ortak olduklarını,
dolayısıyla Sadık Ağa çarşısındaki iki adet dükkân, Mardin’de Reyhaniye
Camii yakınındaki bir adet dükkân, Bey Hamamı yakınındaki üç adet dükkân
ve Zeytun mahallesinde bulunan Reyhaniye Camii yakınındaki bir adet
dükkânın satılıp borç sahiplerine ödemesi gerektiğini talep ettiğinde vakfın
mütevellisi Hatem çavuş bu dükkânların Süleyman Paşanın kendi parasıyla
satın aldığı mülkü olduğunu ve Mardin’de yaptırdığı camiye vakfettiğini
söylemiş ve bunu ispatlamıştır. Bunun üzerine dükkânların vakıf olduğuna
dair hüccet verilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 25/58
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vakıfların Tespiti
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı B 1177/ 14-24 Ocak 1764
Özet:
Bağdad valisi Süleyman Paşanın Mardin’de yaptırdığı camiin mütevellisi
olan Hatem bin Abdullah bundan önce söz konusu camiye vakfedilen
eski ve yeni mevkufatının tespit edilmesi için teftiş talebinde bulunmuş,
yapılan teftişte; eski vakfettiği yerlerden olan Diyarbakır’da Orta Değirmen
olarak bilinen değirmenin yıllık 4 kuruş zemin kirası, Mardin’de Bey Hamamı’nın
yıllık üç kuruş, Mardin dışında Çerkez Bey bahçesinin 2,5 kuruş
zemin kirası, Mardin’de Kaşuhzade Hacı Ali dükkânından zemin kirası olarak
30 para, Mardin’de Keçecizade İbrahim Çelebi dükkânından zemin kiraMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
33
sı olarak 1 kuruş ve Mardin’de İlyas Ağa torunu uhdesinde olan dükkânın
zemin kirası olarak 1 kuruş, Mardin’de Hacı Ahmed kendi mülk dükkânı
kirası, cami-i şerife yağ satın alınması için yıllık belirlediği üç kuruş ki toplam
15 kuruş bir rub’ ile yeni vakfından olarak da Sadık Ağa çarşısında iki
adet dükkânı ve Mardin’in içinde bulunan Reyhaniye Camii yakınında bir
adet dükkânı, Bey Hamamı yakınında üç adet dükkânı ve Mardin’in Zeytun
mahallesinde Reyhaniye Camii yakınında bir adet dükkânı ki toplam yedi
adet dükkânın ve camii tamir ettiği esnada caminin aşağısında yeniden yaptırdığı
beş adet dükkân ve Mardin’de Terziler çarşısında bir adet dükkân
toplam 13 adet dükkânın vakıf olduğuna dair hüccet.
Sayfa No/Belge No : 26/59
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Vakfiye
Belgenin Tarihi : 1 L 1177/ 3 Nisan 1764
Özet:
Mehmed Habeşi bin Ali Beşe, Ravza olarak meşhur ağaçları ve yapıları
kendisine ait bostanı arazisi ve suyu Kasım Padişah mütevellisi tarafından
ele geçirilen bostanının yarısını ve Bab-ı Cedid mahallesinde güneyi
Zehra binti Kara Mehmed Ağa, doğusu ve kuzeyi yol, batısı dere ile sınırlı
olan ve içinde oda, sofa, mahzen, mutfak, su kuyusu, avlu, odunluk, pencereli
misafir odası ve yazlık bulunan evini ve diğer mevkufatını kendi erkek
çocuklarına vakfettiğini, evde oturma hakkını eşine verdiğini, soyu tükendiği
takdirde Şeyh Eminüddin Camii ve Şeyh Necmeddin Gazi Camii mütevellilerinin
tasarrufuna geçeceğini ve tevliyetin sırayla önce kendisine, çocuklarına,
çocuklarının erkek çocuklarına, sonra Kızı Adile Hatun’a daha sonra
eşsiz dul kızlarının kızlarına en sonunda da adı geçen iki camiin mütevellilerine
geçeceğini şart kıldığı vakfiye.
Sayfa No/Belge No : 27/60
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mumhane Şartnamesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1177/ 12 Mart 1764
Özet:
1177 senesi Mart ayına mahsub olmak üzere Mardin Voyvodalığı
aklamından nefs-i Mardin mumhane mukataası imali ber vech-i maktu iltizam
verilmek istenmiş, talib ve ragıbı olan Mehmed’e 180 kuruş yıllık ve
günlük bir okka yağmumu ile iltizama verilmiştir. Mumun batmanını iki
kuruş on altı paraya imal etmesi ve halka sıkıntı çektirmemesi ve edası lazım
gelen 180 kuruş miri ile bir okka yağmumunu miriye eda ve teslim etmesi
karşılığında Mehmed’e halen Mardin voyvodası Hasan tarafından şartname
eda edilmiştir.
34 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 27/61
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evahir-i Ş 1177/ 23 Şubat-3 Mart 1764
Özet:
Şemon bin Abdullah, Zeytun mahallesinde bulunan güneyi ve doğusu
Hacı İsa, kuzeyi ve batısı yol ile sınırlı yıkık evini 30 kuruşa Cercis bin
İliya’ya satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 28/62
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kürd Süleyman Beyin Tenkili
Belgenin Tarihi : 20 N 1176/4 Nisan 1763
Özet:
Mardin voyvodası Ağalarından Ömer Ağaya; eskiden Baban mutasarrıfı
olan Kürd Süleyman Beyin tedip ve söz dinlemesi için gerçekleştirdiğiniz
zaferler ile ilgili durumun devlet-i aliyyeye arz ve ilam olunması ve bu
hususun hassa silahşorlarından Osman Paşazade Mustafa Bey aracılığı ile
yakın ve uzak yerlere yayılması ve duyurulması için padişah tarafından çıkarılan
emrin tasdikli bir örneği voyvodaya gönderildiğinde açılıp okunması ve
mutlak manada uyulması gereken padişah emrinden haberleri olduğunda
hazırlık yapılması için buyruldu çıkartılmış ve şamdancıbaşı Halil Ağa ile
gönderilmiş olup vardığında gereklerinin yerine getirilmesi istenmiştir.
Sayfa No/Belge No : 28/63
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kolcubaşılık Hizmeti
Belgenin Tarihi : 3 RA 1178/31 Ağustos 1764
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın talebi üzerine Mardin cizyesinin
kolcubaşılığında istihdam edilmesi hakkında emir.
Sayfa No/Belge No : 28/64
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kolcubaşılık Hizmeti
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin ahalisinden olup bir çok seneler kolcubaşılık hizmetinde bulunan
Osman’ın geçen sene bazı ehl-i arzın iltimasları ile bu görevden alınıp
kendisine haksızlık edildiğini şikâyeti ve merhamet edilerek kendisine MarMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
35
din’de cizye kolcubaşılığı hizmetinin tekrar verilmesi için ferman-ı şerifin
verilmesi hakkındaki dilekçesi.
Sayfa No/Belge No : 29/65
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kürd Süleyman’ın Tedibi
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Bağdad ve Basra valisi vezir Ali Paşaya; Baban Mutasarrıfı Kürd
Süleyman Beyin yaptığı zalimane davranışlar sonucunda isyan çıktığı ve
yağma vukubulduğu, hazırlık yapılarak Musul Beylerbeyi Emin Paşanın
Kürdistan ve diğer yerlerin askerleriyle ordunun öncü kuvveti olarak ileriye
gönderilmesi, Ali Paşanın bizzat iç halkı vesair ağalar ve leventler ile
Bağdad’dan hareket edip acele bir şekilde ve bütün birlikleri birleştirerek
ansızın Kürt Süleyman üzerine hareket edip onunla dar bir boğazda karşılaşıp
iki saatlik bir savaş sonucunda onu ve ordusunu hezimete uğratıp perişan
ve kendisini firara mecbur bırakıp ona ait olan bütün hayvan ve malların
ganimet ve de bütün top ve bin beş yüz adet tüfeklerini alarak Bağdad kalesine
gönderilmesi istenmiştir. Canlı olarak esirler arasında kalanlar hariç, üç
bin askerinin kılıçtan geçirilmesi, kardeşi Ahmet Beyin Baban sancağına
hakim olarak tayin edilmesi, ele geçirilen diğer sancaklara ise asıl sahiplerinin
tayin edilmesi, yakalananların bağışlanarak kendi sancaklarına gidip
beylerine hizmet etmeleri, Kürd Süleyman’ın Kirmanşahına doğru firar etmiş
olduğundan bahisle yakalanmasında son derece dikkatli davranılması
istenilmiştir. Vezir Ali Paşa yaptığı bu başarılı işlerden dolayı padişahın
iltifatına mazhar olmuş ve kendisine hassa silahşorlarından Mir Mustafa ile
düşmanı yerle bir eden mücevherle süslü bir kılıç, birçok takı ve simli çok
değerli ve ihtişamlı giysiler gönderilmiştir. Kendisinden, gönderilen takıları
takıp, giysileri giyip ihtişamlı bir şekilde halkın içinde dolaştıktan sonra
firariyi bir şekilde idam ve izale etmesi istenmiş, ayrıca Kürdistan, Kerkük
Bağdad ve Basra’nın asayişi sağlanarak, İran sınırından bu tarafa hiçbir ferdin
bir adım bile atmasına müsaade edilmemesi, yine sınırlar içerisinde olan
Arap ve Kürt aşiretlerinin göç ve kontrollerinin sağlanmasına dair ferman.
Sayfa No/Belge No : 30/66
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 10 L 1776/24 Nisan 1763
Özet:
Bağdad ve Basra eyaletleri mutasarrıfı olan vezir Ali Paşanın aynı
eyaletlere yeniden mutasarrıf olarak tayin olunduğuna dair ferman.
36 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 30/67
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağa, Mardin naibi, müftüsü, sadat-ı kiramı,
ayanı ve iş erlerine; Bağdad ve Basra eyaletleri mutasarrıflığına eskiden
olduğu gibi vezir Ali Paşa tayin olunup tayin fermanı Ali Paşanın kapı kethüdası
Hacı Sadık Ağanın çukadarlarından Abdullah Ağa ile ulaştırıldığından
bu durumun Mardin’de bulunan herkese ilan edilmesi ile ilgili mutasarrıf
Ali Paşa tarafından gönderilen buyuruldu.
Sayfa No/Belge No : 31/68
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 25 Z 1176/7 Temmuz 1763
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın bazı hizmetlerde ihmal ve kusuru
görülüp azli iktiza ettiğinden kendisi azlolunmuş ve yerine eski kethüda
Ağalarından Hasan Ağa tayin olunmuştur.
Sayfa No/Belge No : 32/69
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Saray İçin Kurutulmuş Meyve Tedariki
Belgenin Tarihi : 12 L 1176/26 Nisan 1763
Özet:
Tayin olunan mübaşir eliyle her sene kiler-i amire ve helvahane-i
amireye Mardin tarafından gelmekte olan yüz yirmi batman iccasın (erik,
armut veya üzüm kurusu), yine tayin olunan Hacı Ahmed Ağa eliyle 1176
senesine mahsuben gayet âlâ ve güzide olmak üzere tedarik olunup, sağlam
zarflara konulup ve yarar miktarı beygirlere yüklenerek İstanbul’a gönderilmesi
ve enderun-ı hümayun kilerine teslim olunması ile ilgili emir.
Sayfa No/Belge No : 32/70
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Muafiyeti
Belgenin Tarihi : 20 R 1176/8 Kasım 1762
Özet:
Mardin yakınında bulunan Deyruzzaferan Manastırı olarak bilinen
manastırın beş on fakir kişinin ve ruhbanın sığınak yerleri olduğu, bunların
cizyeleri, ekinleri ve bağlarından hazineye ödemeleri gereken hums vergiden
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
37
muaf olduklarına dair öteden beri ellerinde buyruldu bulunduğu ve voyvoda
veya bir başkası tarafından bunlardan cizye ve hazineye ödenen hums verginin
istenmesi suretiyle rencide edilmemesi ve ettirilmemesi hususunda Mardin
voyvodasına hitaben yazılan buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 33-34//71
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Eksik Altınların Yasaklanması
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı RA 1177/18-28 Eylül 1763
Özet:
Üsküdar’dan Anadolu’nun orta kolu sağı ve solu sonuna kadar olan
vezirler, mir-i miranlar, mevaliler, kadılar ve naiblere; Eksik altınların tedavülde
dolaşması yasak iken bir müddetden beri bazı hilekârların tam altınları
keserek halkın zarara uğramasına sebep olduklarından bahisle bu tür altınların
İstanbul’da alınıp satılmasının yasaklandığı, sarraflara değiştirilmek üzere
getirilen Yıldız, Macar, Fındık, Zer-i Mahbub ve İstanbul Zincirlisi altınların
her bir eksik kıratının yirmi beşer akçe tenzil ile, yine Mısır Zincirlisi,
Tuğralı, Tunus altınlarının her bir eksik kıratının dokuzar akçe tenzil ile
değiştirilmesi, bu uygulamanın Osmanlı Devleti’nin bütün şehir ve kasabalarında
uygulanması, eksik ayar altınların sarraflar vasıtasıyla değiştirilmesi,
sarrafların olmaması halinde mukataa, zeamet ve tımar mültezimleri ile
cizyedarlar ve sair tahsildarlar tarafından toplanıp halka verilmeyip yine
bunlar tarafından İstanbul’a ulaştırılması ve orada sarraflar vasıtasıyla değiştirilip
darphane-i amireye teslim olunması hakkında ferman.
Sayfa No/Belge No : 34/72
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 CA 1177/7 Kasım 1763
Özet:
Mardin nahiyesine 1177 yılı Cemaziyelevvel ayının birinci gününden
itibaren naib olarak Seyyid Abdulkadir Efendinin tayin olduğunu bildirir
Amid kadısı Hafız Numan tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 34-35/73
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Aşiretler Arası Sulh
Belgenin Tarihi : 20 CA 1177/26 Kasım 1763
Özet:
Amid kazasına tabi Göksu nahiyesinde sakin Kiki aşireti ve Mardin’e
tabi Sürgücü aşireti ahalileri aralarında bundan önce meydana gelen
ihtilaf ve muharebe sonucunda asayişin ortadan kalktığı, halen Diyarbekir
38 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
valisi vezir Mustafa Paşanın Şeyh Hasanlu ekradına nizam verdiğinden bahisle
Paşanın kethüdası Seyli Ali ve Mardin voyvodası Hasan’ın iştirakiyle
Kânun adlı yerde kurulan mecliste Kiki Aşireti’nden Bademli karyesinden
Hasan Bey bin Abdurrahman ve Kasımî karyesinden Mehmed bin Aslan ve
Akhilye (?) karyesinden Abdi bin Haydar ve Kazancı karyesinden Yusuf bin
Hacı Hasan ve Hubracı (?) karyesinden Mahmud bin Mehmed ve Mehmed
bin Ali ve Zor karyesinden Nebi bin Osman ve Tell Arab karyesinden Osman
bin Mirza ve Minareli karyesinden Hüseyin bin Mehmed ve Katıra karyesinden
Hacı Hacı ve Acı karyesinden Süleyman bin Şaban ve Hatiban
karyesinden Osman bin Molla Veli ve Fareli karyesinden Davut ile Sürgücü
aşiretinden Hacı Hasan Bey bin Hasan ve Kızıl Mescid karyesinden Ali bin
Haydar ve Benami karyesinden Hüseyin kethüda ve Harabkürd karyesinden
Keleş kethüda ve Pare karyesinden Molla Mehmed ve Baksan karyesinden
Molla Resul ve Zertan (?) karyesinden Mehmed kethüda ve Berneşt karyesinden
Mustafa Bey ve Kosan karyesi kethüdası Molla Abdullah ve Barkan
karyesi kethüdası Hasan bin Süleyman ve Karhıtan karyesi kethüdası Musa
ve Şevti karyesi kethüdası Kemal ve Harabreş karyesi kethüdası Abdulah
hazır oldukları halde her biri aralarında sulh ettiklerini ve bu sulha aykırı
olacak veya sulhu bozacak herhangi bir davranışı hangi aşiret yaparsa miri
tarafına on bin kuruş nezr verilmesini kararlaştırdıklarını padişaha arz etmişlerdir.
Bu anlaşmanın baş muhasebe defterine kaydolunması ve bahsi geçen
aşiretlerin anlaşmaya aykırı olarak aralarında herhangi bir anlaşmazlık çıkarsa
bahsedilen ücretin birkaç katının alınması konusunda gönderilen ferman.
Sayfa No/Belge No : 35/74
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hasan Ağa Hakkında Tahkikat
Belgenin Tarihi : 16 B 1177/20 Ocak 1764
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağa hakkında, Mardin ahalisinden bazılarının
şikâyetçi oldukları ve bunlara bazılarının itibar eyleyip fikir ve vesveseye
düştükleri, ancak Hasan Ağanın öteden beri gayet işgüzar ve devlet
yönetiminin eda ve icrasında sadakatkar olduğu, yapılan tahkikatta bahsedilen
kötü davranışlardan uzak olduğu anlaşıldığından Mardin ahalisinin Hasan
Ağayı voyvoda bilip ona itimat etmesi hakkında buyruldu.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
39
Sayfa No/Belge No : 36/75
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvodalık Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 11 Ş 1177/14 Şubat 1764
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağanın öteden beri devlet işlerinde gösterdiği
gayret ve idaresi, ayrıca bütün halk üzerinde huzuru temin etmeyi önemli
hizmet sayması sebebiyle kendisinin yeniden Mardin voyvodalığına tayin
olunduğu ve bu durumu ilan etmek için başçukadar İsmail Ağanın tayin edildiği
ile ilgili buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 37/76
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vezirlik Tevcihi
Belgenin Tarihi : Selh-i CA 1177/6 Aralık 1763
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağa, kadısı, müftüsü, nakibüleşrafı, sadatı,
uleması, kethüda yerleri, ayanı, ocak zabitanı ve iş erlerine; ve Mardin malikanesinin
vezirlik rütbesiyle 1177 yılı Cemaziyelevvel ayının 27. gününde
kendisine tevcih olunduğu, bu durumun herkese ilânı ile de enderun ağalarından
Miftah Ağanın tayin ve irsal olunduğu ile ilgili Bağdad ve Basra eyaletleri
valisinden gelen buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 37-38/77
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Menzil Düzeni
Belgenin Tarihi : Evahir-i L 1177/22 Nisan-1 Mayıs 1764
Özet:
Üsküdar’dan Anadolu’nun orta kolu sağ ve solu sonuna varıncaya
kadar yol üzerinde bulunan vezirler, mir-i miranlar, mevaliler, kadı ve naipler,
mütesellim ve ayanlara; Memlekette bulunan menzillerin en iyi şekilde
idare edilmesi hususunun ayan ve ahalinin uhdesinde olduğu, her kazada her
yıl ruz-ı hızırda cümlenin ittifakıyla adaletli ve insaflı bir menzilci seçildiği,
ihtiyaçlar için binek temini ve yemek hazırlanması gerektiği, menzil bahanesi
ile kadı, naip ve menzilciler tarafından fakir ahaliye zulüm ve haksızlık
yapılmaması, önemli işler görmek üzere berat ile gönderilen mübaşirlerden
ücret istenmemesi, ücretli olanlardan fazla ücret alınmaması ve varmaları
gereken yerlere varmaları için gecikmeden ve aksatmadan kendilerine gereken
bineğin hemen temin edilmesi gerekir iken menzil düzeninin bozulduğu,
bunun kadı, naip, ayan-ı vilayet namına erbab-ı teğallübden (menfaat şebekesi)
kaynaklandığı ve bundan sonra bu tür menfaat elde etme amacında
40 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
olanların menzilci tayin edilmemeleri hususunda ferman sadır olduğu, bununla
ilgili olarak başdefterdar Mehmet Emin’in görevlendirildiği, bundan
sonra bu şekilde haksız olarak davranan ve menzilin düzenini gereği gibi
sağlamayanın makamı, ismi ve resmi ne olursa olsun tedibi için gerekli işlemler
yapılmak üzere İstanbul’a getirileceği ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 39-40/78
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vali Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1177/2-11 Mayıs 1764
Özet:
Bu defa vezirlik nişanı ile Bağdad ve Basra eyaletlerine ilk defa vezir
tayin olunan Ömer Paşaya, Bağdad kadısına, yeniçeri zabit ve defterdarına;
Bağdad ve Basra valisi olan Ali Paşa’nın ölümü üzerine her iki eyalete,
bazı yanlış bilgilendirmelerden dolayı, Ali Paşanın düşünüldüğü, ancak bu
böyle iken Bağdad ve Basra eyaletlerine her iki eyalet halkı ve etraftaki Arap
aşiretleri ve Kürt taifelerinin durum ve vaziyetlerine vakıf olan, müteveffa
Ahmet Paşanın damadı ve müteveffa Süleyman Paşanın kethüdası Ömer
Paşanın tayin olunduğu ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 40-41-42/79
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cizye Tahsili
Belgenin Tarihi : 1178/1764-1765
Özet:
1178 senesine mahsuben Mardin ve Nusaybin kazaları ve buralara
bağlı yerleşim birimlerinde ikamet eden ve gelip geçen ehl-i zimmet Yahudi
ve Acem Ermenileri taifelerinin vermeleri gereken cizyelerinin toplanmasına
Muharrem ayının ilk gününden başlanması gerektiği, 231 âlâ, 1.602 orta ve
521 edna olmak üzere toplam 2.354 cizye evrakının toplanması Bağdad ve
Basra valisi vezir Ömer Paşa uhdesine verilmiş ve kendisine bu hususta içeriği
aşağıda belirtilen berat verilmiştir; Ömer Paşa tarafından cizyedar gönderilip
cizye evrakının kontrol edilmesi ve cizye vermesi gerekenlerin verip
vermediği, eksik ve yanlışlığın olup olmadığını kontrol ederek ve cizye vermesi
gerekirken değişik bahanelerle vermeyenleri tespit edip cezalandırmasını
ve cizyedarların da aynı şekilde haksız bir şekilde değişik isimler altında
herhangi bir şey talep etmemeleri hususunda uyarıldıklarına dair ferman.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
41
Sayfa No/Belge No : 43/80
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cizye Tahsili
Belgenin Tarihi : 7 M 1178/7 Temmuz 1764
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağaya; 1178 senesinin Muharrem ayının
ilk günlerinden Mardin ve Nusaybin mukataaları cizyesinin tahsilinin ferman
ile kendisine verildiği, cizyelerin eksik ve noksan olmaması için tahsiline
dikkat edilmesi, korunmasının gereği gibi yapılması ile ilgili vezir Ömer
Paşanın buyruldusu.
Sayfa No/Belge No : 43-44-45/81
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Zulmün Önlenmesi
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1177/2-11 Mayıs 1764
Özet:
(Belge çok silik çıktığından, daha doğrusu yazının mürekkebi solduğundan
sağlıklı bir şekilde okunamamaktadır.) Anadolu’nun orta kolunun
sağı ve solu sonuna varıncaya kadar olan vezirlere, mir-i mirana, mevalilere,
kadılara, naiblere ve zabitana; Anadolu ve Rumilinde bulunan şehir, kasaba
ve köylerde bazı fesad ve şirret taifesinin türediği, bunların akla hayale gelmedik
şekilde halka zulümler yaptığı, İstanbul’a kadar gidip rüşvet ile işlerini
yürüttükleri ve yazılar aldıkları, zulme uğrayanlara mahkeme masraflarını
ödettiklerinden bahisle bu tür uygunsuzlukların önüne geçilmesi, zulme uğrayanlara
mahkeme masraflarının ödettirilmemesi gibi hususlarda gönderilen
ferman.
Sayfa No/Belge No : 45/82
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Saray İçin Kurutulmuş Meyve Tedariki
Belgenin Tarihi : 2 S 1178/1 Ağustos 1764
Özet:
Tayin olunan mübaşir eliyle her sene kiler-i amire ve helvahane-i
amireye Mardin tarafından gelmekte olan yüz yirmi batman iccasın (erik,
armut veya üzüm kurusu), yine tayin olunan mübaşir Süleyman Ağa eliyle
1177 senesine mahsuben gayet âlâ ve güzide olmak üzere tedarik olunup,
sağlam zarflara konulup ve yarar miktarı beygirlere yüklenerek İstanbul’a
gönderilmesi ve enderun-ı hümayun kilerine teslim olunması ile ilgili emir.
42 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 46/83
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 18 S 1178/17 Ağustos 1764
Özet:
Mardin kadısı, müftüsü, ulema, suleha, sadat, eşraf, ayan, ocak zabitanı
ve umumen iş erlerine; Mardin voyvodası Hasan Ağanın görevindeki
başarısından ötürü görev süresinin uzatıldığından bahisle, Hasan Ağayı voyvoda
bilmeleri, onunla ittifak halinde olmaları, sözünü tutmaları ve birlikte
kareket etmeleri hususunda buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 47/84
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 29 RA 1178/26 Eylül 1764
Özet:
Halen Diyarbekir valisi olan vezir Abdurrahman Paşa tarafından
Mardin voyvodası Hasan Ağa hakkında yapılan şikâyet üzerine Hasan Ağanın
görevinden azledildiği ve yerine Mardin mukataalarının her türlü gelirlerini
toplamak üzere eskiden Mardin voyvodası olan Ömer Ağanın voyvoda
olarak tayin olunduğu, ancak kendisi Mardin’e gelinceye kadar geçici olarak
Millizade Muharrem Bey’in Mardin mütesellimi olarak tayin olunduğu ve bu
hususta müftü, naib, alimler, vilayet ayanları, aşiret ve kabile bey ve ağaları
Ömer Ağa gelinceye kadar mütesellim Muharrem Bey ile ittifak ve onun
görüşü üzere hareket etmelerinin istendiği buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 47/85
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 C 1178/26 Kasım 1764
Özet:
1178 senesi Cemaziyelahir ayının birinci gününden itibaren Mardin
kazasına naib olarak İbrahim Efendinin tayin olunduğuna dair Amid kadısı
Mehmed Refiğ tarafından gönderilen mürasele.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
43
Sayfa No/Belge No : 48/86
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Asker Nakli
Belgenin Tarihi : 19 L 1177/21 Nisan 1764
Özet:
Bağdadcık kalesinden Kerkük kalesine varıncaya yol üzerinde vaki
olan kadılar, naibler, kethüdalar, yeniçeri serdarları ve ayan-ı vilayet iş erlerine;
Bağdadcık kalesi muhafazasında olan dergah-ı mualla yeniçerileri seksen
yedinci cemaatin ortası Bağdadcık kalesinden alınarak Kerkük kalesi
müdafasına memur kılındıklarından, neferatın adı geçen kaleden Kerkük
kalesine varıncaya kadar yolda konakladıkları yerlerde yemeleri için mevcutlarına
göre her bir neferine günlük birer çift ekmek ve her beş neferine
günlük bir okka et ve eşyalarının nakli için her on neferine yük beygiri verilmesi
ve bunların kazaların ahalisi tarafından tedarik ve teslim edilmesi, bu
konuda hiçbir sıkıntı çektirilmemesi, icap eden ücretlerinin ahalinin tekaliflerine
takas olmak şartıyla karşılanması ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 48-49/87
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mar Baş Sikkesinin Tedavülden Meni
Belgenin Tarihi : Evahir-i R 1178/17 Ekim-26 Ekim 1764
Özet:
Anadolu’nun orta kolunda olan büyük vezirlere, mir-i mirana, kadılara,
naiblere, ve zabitana; Halkın elinde kefere sikkesi olarak bilinip, onar
akçeye denk gelen “Mar Baş” adlı paranın bazı hilekârlar tarafından başka
taraflarda cahil ve fukara halk arasında beşer para ve daha fazlasına sarf
edildikleri, darphane-i amirede çeşni olunduğunda her birisinde on ikişer
akçe halis gümüş bulunduğu anlaşıldığından halkın elinde bulunan Mar Baş
akçesinin cizyedarlar tarafından on ikişer akçeye satın alınarak darphane-i
amireye teslim olunması hususunda bundan önce fermanlar yazıldığı ve
Anadolu ile Rumilinin üçer kollarına gönderildiği, ancak bu paranın dokuzar
ve onar akçeye denk gelen iki çeşidinin bulunduğu ve bunlardan yüz adedinin
Edirne kadısı tarafından İstanbul’a gönderildiği, yapılan araştırmada her
birinin bir dirhem olduğu halde dörder paraya denk geldiği anlaşıldığından
bu paraların alışverişten tamamen kaldırılmasına karar verildiği ve bu kararın
ilan edilmesi işinin baş defterdar Seyyid Mehmet Avni’ye verildiği,
cizyedarların bu hususlara dikkat etmesi gerektiği konusundaki ferman.
44 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 50/88
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nakibüleşraf Kaymakamı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 B 1178/25 Aralık 1764
Özet:
1178 senesi Recep ayının birinci gününden itibaren Mardin kazasındaki
sadat-ı kiram üzerine Seyyid Mustafa Efendinin kaymakam tayin edildiğine
dair Diyarbekir nakibüleşraf kaymakamı Seyyid Ahmed tarafından
gönderilen mektup.
Sayfa No/Belge No : 50-51-52/89
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Vakfiye
Belgenin Tarihi : Evahir-i C 1178/15-24 Aralık 1764
Özet:
Şeyhu’l-Attarin olarak meşhur olan Şeyhmusa Çelebi bin Hacı Hızır’ın
Gölasiye mahallesinde bulunan ve kendisine irsen intikal eden evini
bütün eklentileri ile birlikte, yine evine bitişik iki ipek dükkânını, Sukü’t-
Tavil (Uzun Çarşı)’deki iki dükkânını, Emir Hamamı bitişiğindeki ve batısındaki
iki dükkânını, Sukü’l-Attarin (Atarlar Çarşısı)’deki dükkânını,
Hayyatin (Terziler Çarşısı)’deki dükkânını, Suk-ı Babi’s-Sur (Sur Kapısı
Çarşısında)’daki dükkânını ve aynı yerdeki dükkânının üçte ikisini vakfettiğine
dair vakfiye.
Sayfa No/Belge No : 52/90
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı Z 1189/ 1-11 Şubat 1776
Özet:
Mardin voyvodasına; Bağdad ve Basra valisi vezir Mustafa Paşa’ya
irsal olunan hazinenin muhafaza olunarak kazalara gönderilmesi ve bir kazadan
diğer bir kazaya teslim edildiği gibi senet alınarak emnen ve salimen
Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerindeki vüzera, mir-i miran, kadılar,
naibler, mütesellimler, voyvodalar, kethüda yerleri vesair zabitan ve iş erlerine
emir ulaştığında yollarda eşkıya ve haramzadelerin takiplerine karşı
dikkatli davranılması, gerekirse kazalardan silahlı asker alınarak muhafazasına
dikkat edilmesi, geceleri ve gündüzleri konaklanılan yerlerde bekletilmesi,
emniyet içinde Musul’a ulaştırılıp mütesellime teslim edilmesi, hazinenin
başına bir şey gelirse sorumlulardan tazmin ve tahsil olunacağı hususunda
ferman.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
45
Sayfa No/Belge No : 53/91
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı M 1190/1 Mart-11 Mart 1776
Özet:
Üsküdar’dan Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerindeki vüzera, ümera,
mir-i miran, kadılar, zabitler, ayanlar ve iş erlerine; dergah-ı mualla kapucubaşılarından
halen mirahur-ı sani olan, ancak bu defa hazine ile birlikte
Bağdad tarafına memur ve tayin kılınan kişi ile ittifak halinde olunması,
hazineye ve kendisine ihtimam ve dikkat gösterilmesi, hazinenin taşınması
için gereken yük beygirlerinin tedarik edilmesi, adı geçen kapıcubaşı ve
hazinenin Bağdad’a ulaşımının emniyetle sağlanmasıyla ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 54/92
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 Ş 1178/24 Ocak 1765
Özet:
Mardin nahiyesi naibliğine 1178 senesi Şaban ayının birinci gününden
itibaren Seyyid İbrahim Efendinin tayin edildiği ile ilgili Amid kadısı
Mesud Külahizade’nin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 54/93
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1178/12 Mart 1765
Özet:
1178 senesi Mart ayına mahsuben halen yapımı devam eden Nusaybin
menzilhanesinin imali hizmetinde çalışan Dizdar Abdurrahman Ağa ve
kâhyası Murad Ağa ve Aşur ve Ali Kadan(?) adlı kişilerin Mardin menzilinin
imali için, gelip giden kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç beygirler
verip Nusaybin’den Mardin’e ve Nusaybin’den Musul’a varıncaya kadar
onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 res genç menzil beygiri bulundurmak
üzere kendilerine 7.000 kuruş verilir ise menzilciliği kabul edeceklerinden
bahisle şartlarının kabul olunduğu, ancak şark canibine bir sefer
zuhur eder ise 7.000 kuruş değil de 4.000 kuruş verilmesinin kararlaştırıldığı
hakkında kendilerine verilen şartname.
46 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 54/94
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1178/ 12 Mart 1765
Özet:
Halen Mardin menzilhanesinin imalinin önemli işlerden olduğu,
bahsedilen menzilin imalinin güzel iş yapan kişilere muhtaç bulunduğu,
Hasan Ağa ve İbrahim Çelebi ve İsa Ağa adlı kimselerin gelip zikrolunan
Mardin menzilini 1178 yılından itibaren bir sene tamamına değin imal etmek
üzere talip oldukları, bu şart üzere kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç
beygirler verip Mardin’den Diyarbekir’e ve Mardin’den Nusaybin ve Ruha
tarafına giden beygirlerin ücretinden beşer kuruşun memleket tarafından
verilmek üzere ve bir türlü sıkıntı çektirmemek ve menzilhanesinde 50 res
menzil beygiri hazırlayıp ve sair masrafları görmek üzere 5.000 kuruş verilmesi
şartıyla menzilin işletilmesini kabul edecekleri hakkında şartname
(Belgenin sonu çıkmadığı için şartların kabul edilip edilmediği veya bu şartlardan
indirim yapılıp yapılmadığı anlaşılmamaktadır).
Sayfa No/Belge No : 55/95
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1178/12 Mart 1765
Özet:
Mardin menzilinin işletilmesinin 1178 senesi Mart ayı başından gelecek
senenin Şuabat ayı sonuna kadar, üç taksit halinde ödenmesi kaydıyla
ve 5.000 kuruş bedelle, talibi olan Hacı Ebubekr Bey ve Abbas Hüseyin adlı
kişilere verilmesiyle ilgili şartname.
Sayfa No/Belge No : 55/96
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 12 N 1178/5 Mart 1765
Özet:
Mardin kadısı, müftüsü, nakibüleşraf kaymakamı, ayan ve ahalisine;
Mardin voyvodası Ömer Ağanın görevindeki başarısından ötürü görev süresinin
uzatıldığından bahisle, Ömer Ağayı voyvoda bilmeleri, onunla ittifak
halinde olmaları, sözünü tutmaları ve birlikte kareket etmeleri hususunda
buyruldu.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
47
Sayfa No/Belge No : 56/97
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Katip Tayini
Belgenin Tarihi : Evahir-i S 1178/19Ağustos 1764
Özet:
Mardin kazası mahkemesinde ikinci kâtip olan Mustafa bin Kasım
kendi rızasıyla bu görevden çekildiğinden yerine Abdullah adlı kişinin kâtip
tayin olunduğuna dair berat.
Sayfa No/Belge No : 56/98
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : 1 N 1178/22 Şubat 1765
Özet:
Mardin müftüsü Seyyid Ahmed Şakir Efendinin, 1178 senesi Ramazan
ayının birinci gününden itibaren yeniden müftü olarak atanması ile ilgili
Dürrizade Mustafa Efendi tarafından gönderilen mektup.
Sayfa No/Belge No : 56/99
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cizye Tahsili
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin’de bulunan ehl-i zimmet Yahudi ve Nasara taifesinin ödemekle
yükümlü oldukları cizyenin âlâ, evsat ve edna olmak üzere tertip olunan
cizye evrakının geçen seneye göre düzenlenip 1179 senesi Muharrem
ayının birinci gününden itibaren başlanması kaydıyla 231 âlâ, 1.602 evsat ve
521 edna olmak üzere toplam 2.354 cizye evrakının toplanmasının Bağdad
valisi Ömer Paşa’ya ihale olunduğu, vergiye tabi her belde ve karyede sakin
ve mevcut, yerli yabancı ve gelip geçen ehl-i zimmet kefere ve Yahudi ve
Ermeni taifelerinin emre dahil olup şeran cizyeye müstahak olanlarının
önemle araştırılıp bir fert hariç ve kağıtsız kalmamak şartıyla esnaf-ı
selasenin hangi sınıfından add ve itibar olunur ise fakir olanlarından edna
itibariyle 1 Zer-i Mahbub ve orta halli olanlarından evsat itibariyle 2 Zer-i
Mahbub ve durumu iyi olanlardan âlâ itibariyle 4 Zer-i Mahbub, tedarikinde
acz ve sıkıntısı olanlardan Zer-i Mahbub hesabı üzere âlâdan 11 kuruş,
evsatdan 5,5 kuruş ve ednadan 2,5 kuruş 1 rub almak üzere akçe getirirler ise
halis ayar olanları rayiç olduğu üzere Cedid İslambol altını 465 akçeye ve
Zer-i Mahbub ile Zincirli Mısır altını 330 akçeye ve Tuğralı Mısır altını 315
akçeye ve Tuğralı sağ paranın her 40 adedi bir kuruş hesabıyla alınıp cizye48
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
leri bu şekilde tahsil olunup, karşı çıkanların şeran müstehak oldukları cezaları
tertip olunması ile ilgili ferman. (Belgenin sonu eksik)
Sayfa No/Belge No : 57/100
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Tahsili
Belgenin Tarihi : 8 C 1173/27 Ocak 1760
Özet:
Mardin kazası ve nahiyesinde bulunan bazı kimselerin miri tarafına
vermeleri gereken mahsulü vermedikleri ve biz vergiden muafız diyerek
vermekten geri durduklarından bahisle böylelerinin gerçekten muaf olup
olmadıklarının araştırılması ve miriye zarar verdirilmemesi hususunda Mardin
voyvodasına gönderilen buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 57/101
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mukataa
Belgenin Tarihi : 7 C 1173/26 Ocak 1760
Özet:
Halen Mardin voyvodası Osman Ağaya; Mardin voyvodalığı aklamına tabi
Boz(?) mukataasının voyvodalar tarafından iltizama verildiği, ancak bazı
kimselerin o sene kıtlık olduğu bahanesiyle miri tarafına ödemeleri gereken
eski borçlarını ödemediklerinden bahisle kimseye iltimas olunmaması, muafiyet
sağlanmaması, sağlanacak olursa bunu yapanların cezalandırılacağı
hususunda buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 58-59/102
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 8 B 1173/25 Şubat 1760
Özet:
1173 senesi Receb ayının 8. gününden yeni yılın Mart ayına mahsuben,
Mardin ve Nusaybin menzilleri imali için, Numan Paşanın Musul’dan
dönüşünde masraf ve sairesi, Mardin ve Nusaybin menzillerinden kendisine
verilen 46 beygirin ücreti ve Mardin menzilcisi Hacı Ebubekir Beyin yine
Rakka tarafına giden 25 beygirin ücreti vesair vergilerin kadı, ulema, ayan
ve bil cümle ahali ve reaya tarafından hesap olunan salyane defteri.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
49
Sayfa No/Belge No : 59/103
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i CA 1173/21-30 Aralık 1759
Özet:
Mardin müftüsü Seyyid Ebubekir Nesri’nin(?) vefatı sonucunda,
1173 senesinde Mardin müftülüğüne eski müftü Seyyid Ahmed Şakir Efendinin
tekrar getirildiğiyle ilgili İsmail Efendinin mektubu.
Sayfa No/Belge No : 59/104
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nusaybin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1173/12 Mart 1760
Özet:
1173 senesi Mart ayı başından sene sonuna kadar Nusaybin menzilhanesinin
işletilmesi için Meşki beyi Ahmed Bey, Hasan Çelebi, Ali Said ve
Mehmed adlı kişiler, gelip giden kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç
beygirler vermek, onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 aded genç
menzil beygiri bulundurmak üzere kendilerine 8.000 kuruş verilir ise menzilciliği
kabul edeceklerini beyan etmişler bunun üzerine bahsedilen 8.000
kuruşun üç taksit halinde ödenmesi ve İran taraflarından fitne zuhur eder ise
gelen geçenlere menzilcilerin beygir vermemeleri kaydıyla adı geçenlere
şartname verilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 60/105
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Arazi Davası
Belgenin Tarihi : 18 RA 1173/9 Kasım 1759
Özet:
Mardinli Seyyid İbrahim iki yıl önce Mardin ahalisinden Abdullah
bin Abbas ve ortaklarından 80 kuruş karşılığında bir parça bağ satın aldığını
ve parasını ödeyip bağı da teslim aldıktan sonra Abdullah’ın dokuz ay önce
Bağdad divanına şikâyette bulunduğunu, ancak daha önce Mardin voyvodası
Ömer Bey tarafından bu hususta kendi lehine verilen ilamın olduğunu, buna
rağmen adı geçen Abdullah’ın yine Bağdad’a şikâyette bulunduğunu, ancak
hâlen Mardin voyvodası Osman Ağanın kendi lehine ilam verdiğini ve kendisinin
Bağdad’a gidecek parası olmadığını belirterek bu konuda kendisine
yardım edilmesi için Padişaha yazdığı arzuhalidir.
50 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 60/106
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 Ş 1173/19 Mart 1760
Özet:
1173 senesi Şaban ayının birinci gününden itibaren Amid kazası
mülhekatından Mardin kazası kadılığına Seyyid Osman Efendinin tayin
olunduğu ile ilgili Amid kadısı Hasan Efendinin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 60/107
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nezrname
Belgenin Tarihi : 15 L 1173/31 Mayıs 1760
Özet:
Derik ve Aynbürud kazaları arasında bir anlaşmazlık vaki olup, birbirlerini
Mardin voyvodasının huzurunda dava ettikleri, ancak köy ihtiyarları
arasında varılan karara göre eğer Derik ahalisi tarafından düşmanlık ve tecavüz
zuhur eder ise Diyarbekir valilerine 2.500 kuruş nezir ve yine Aynbürud
ahalisi tarafından düşmanlık ve tecavüz gelir ise yine 2.500 kuruşun Mardin
voyvodasına verilmesi şartıyla sulh eylediklerine dair nezrname.
Sayfa No/Belge No : 61/108
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İmam Tayini
Belgenin Tarihi : 1 S 1173/24 Eylül 1759
Özet:
Mardin’de bulunan Nasırüddin Şehidiye Cami-i Şerifinde günlük 4
akçe vazife ile imamı olan Şeyh Ali Efendi vefat ettiğinden yerine Seyyid
Yusuf Efendinin tayin olunduğu, ancak beratı gelinceye kadar elindeki
mürasele ve günlük 4 akçe vazife ile adı geçenin imamlık yapması hususunda
vakfın mütevellisine Amid kadısı Hasan tarafından yazılan mektup.
Sayfa No/Belge No : 61/109
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Vekili Tayini
Belgenin Tarihi : 6 S 1174/17 Eylül 1760
Özet:
Yusuf Efendinin babası Seyyid Abdurrahim Efendinin vefat etmesi
ve kardeşi Seyyid İbrahim Efendinin Diyarbekir’e gitmesi sebebiyle davaların
görülmesi işinin ertelenmemesi hususunda naib olarak Seyyid Yusuf
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
51
Efendinin vekaleten tayin olunduğu ile ilgili Mardin voyvodası Osman’ın
mektubu.
Sayfa No/Belge No : 61/110
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 S 1174/12 Eylül 1760
Özet:
Mardin kazasında naib olan Seyyid Abdurrahim Efendinin vefatı
üzerine yerine 1174 senesi Safer ayının birinci gününden itibaren oğlu
Seyyid İbrahim Efendinin naib olarak tayin olunduğu ile ilgili Amid kadısı
Bezirganzade Osman Efendinin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 61/111
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Şeyh ve Mütevelli Tayini
Belgenin Tarihi : 12 Ş 1173/30 Mart 1760
Özet:
Nusaybin’de İmam Zeynelabidin Vakfı’nın şeyh ve mütevellisi olan
Seyyid Abdulbaki Efendinin vefatı üzerine yerine oğlu Seyyid İbrahim Halife
bin Seyyid Abdurrahim’in mütevelli olarak tayin olunması hususunda
Diyarbekir naibi Hasan’ın arzı üzerine verilen berat.
Sayfa No/Belge No : 62/112
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 N 1173/17 Nisan 1760
Özet:
Mardin kazası kadılığına 1173 senesi Ramazan ayının birinci gününden
itibaren Seyyid Ahmed Efendinin tayin olunduğu ile ilgili Amid
kadısı Bezirgan Osman Efendinin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 62/113
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 L 1173/17 Mayıs 1760
Özet:
Mardin kazası kadılığına Seyyid Ahmed Efendi tayin olunmuş iken
bazı kimselerin Seyyid Ahmed Efendi hakkındaki olumsuz ihbarları neticesinde
kendisinin yerine 1 Şevval 1173’te Seyyid Abdurrahim Efendinin tayin
olunduğu, ancak sonradan ahalinin olumlu ihbarı doğrultusunda Seyyid Ab52
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
durrahim Efendinin azl ile yerine tekrar Seyyid Ahmed Efendinin tayin olunduğu
ile ilgili Amid kadısı Bezirgan Osman Efendinin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 62/114
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı Ş 1173/28 Mart-7 Nisan 1760
Özet:
Mardin’de müftü olan Seyyid Ahmed Şakir’in sui halini ahali
mektub ile şikâyet ettiğinden, yerine, mektubla hüsnü hali anlatılan Seyyid
Abdullah Efendi el-Ezheri’nin müftü olarak tayin olunmasına dair
Veliyüddin Efendinin mektubu.
Sayfa No/Belge No : 62/115
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i RA 1174/23 Ekim-1 Kasım 1760
Özet:
Mardin müftüsü Seyyid Abdullah el-Ezheri Efendinin hoş olmayan
davranışlarından dolayı görevden alındığı ve yerine Hindizade Seyyid Hüseyin
Efendinin tayin olunduğu ile ilgili Veliyüddin Efendinin mektubu.
Sayfa No/Belge No : 62/116
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Naibliği
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Vaizzade Ahmed Efendinin Diyarbekir’e gelerek Mardin naibliğine
talip olduğuna dair söylenti üzerine Mardin naibi İbrahim Efendinin tedirgin
olduğu, ancak böyle bir tedirginliğe gerek olmadığı ile ilgili Diyarbekir
kadısı Bezirganzade Osman Efendi tarafından Mardin Naibi İbrahim Efendiye
hitaben yazılan mektub.
Sayfa No/Belge No : 63/117
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mumhane İşletmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1173/12 Mart 1760
Özet:
Mardin’de bulunan mumhanenin 1173 senesi Mart ayının birinci gününden
gelecek yılın Şubat ayı sonuna kadar bir yıllık işletmesinin 180 kuruş
bedel ile ve günlük hazineye mum vermek üzere Mardin voyvodalığı tarafından
Mehmed’e verildiği, Mehmed’in şehirde bulunan kasaplardan iç yaMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
53
ğının dokuz okkasını 1 kuruşa satın alacağı, şehir halkına mumun batmanını
2 kuruş 16 paraya satacağı, hazineye verdiği mumun batmanını 2 kuruş bir
rub hesabı üzere vereceği, yıl sonunda vermesi gereken mumu tam olarak
verip zimmetinde olan miri malını ve günlük bir okka mumu kendisinin alacağını
belirten şartname.
Sayfa No/Belge No : 63/118
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Saray İçin Kurutulmuş Meyve Tedariki
Belgenin Tarihi : 16 Ş 1173/3 Nisan 1760
Özet:
Tayin olunan mübaşir eliyle her sene kiler-i amire ve helvahane-i
amireye Mardin tarafından gelmekte olan yüz yirmi batman iccasın (erik,
armut veya üzüm kurusu) gönderilmediğinden bahisle, tayin olunan Hacı
Ahmed Ağa eliyle 1173 senesine mahsuben gayet âlâ ve güzide olmak üzere
tedarik olunup, sağlam zarflara konulup ve yarar miktarı beygirlere yüklenerek
İstanbul’a gönderilmesi ve enderun-ı hümayun kilerine teslim olunması
ile ilgili emir.
Sayfa No/Belge No : 63-64/119
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 12 N 1173/28 Nisan 1760
Özet:
Bağdad ve Basra eyaletleri mutasarrıfı olan vezir Süleyman Paşanın,
görevindeki başarılarından ötürü, Şevval ayının birinci gününden itibaren
yine aynı eyaletlere mutasarrıf olarak tayin olunduğu ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 64/120
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 27 RA 1173/18 Kasım 1759
Özet:
Bağdad ve Basra eyaletlerine, eskiden olduğu gibi, mutasarrıf olarak
kendisinin tayin olunduğu ile ilgili vezir Süleyman Paşa tarafından Mardin
voyvodası Osman Ağa, müftüsü, naibi, ulema, vilayet ayanları ve iş erlerine
hitaben yazılan buyruldu.
54 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 64-65/121
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Harameyn Mukataası
Belgenin Tarihi : 30 N 1173/16 Mayıs 1760
Özet:
Üsküdar’dan Anadolu’nun orta kolu, sağı ve solu nihayetine varıncaya
kadar yol üzerinde bulunan vezirler, mir-i miranlar, beylerbeyiler, valiler,
kadı ve naipler, mütesellim ve ayanlara; Harameyn-i şerifeyn mukataalarının
gelirleri Harameyn fukarasına ve harameyn-i şerifeyn görevlilerine
harcanması gerektiği, ancak bu yerlerin gereği gibi kullanılmadığı ve
harameyn mukataası reayasından haketmedikleri vergiler alındığı, onlara
zulüm ve haksızlık edildiği bilgisinin padişaha ulaştırıldığından bahisle
Harameyn mukataasının tıpkı miri mukataa gibi serbest olduğu, hiçbir şekilde
reayasına karışılmaması ve bu konuda dikkatli davranılması gerektiği
hususunda ferman.
Sayfa No/Belge No : 66/122
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 M 1174/13 Ağustos 1760
Özet:
Mardin kazasına naib olarak 1175 yılı Muharrem ayının birinci gününden
itibaren Seyyid Abdurrahim Efendinin atandığına dair Amid kadısı
Bezirganzade Osman Efendi tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 66-67/123
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cizye Tahsili
Belgenin Tarihi : 5 Z 1173/8 Temmuz 1761
Özet:
1174 senesine mahsuben Mardin ve Nusaybin kazaları ile bunlara
bağlı yerleşim birimlerinde ikamet eden, gelip geçen zimmilerden Yahudi ve
Acem Ermenileri taifelerinin kanunen vermeleri gereken 1174 yılı cizyelerinin
toplanmasına Muharrem ayının birinci gününden başlanması gerektiği,
âlâ 231, evsat 1.602 ve edna 521 olmak üzere toplam 2.354 cizye evrakının
toplanması işinin Bağdad valisi vezir Süleyman Paşa uhdesine verilmiş olduğundan
bahisle Süleyman Paşa tarafından cizyedar gönderilip cizye evrakının
kontrol edilmesi, cizye vermesi gerekenlerin verip vermediği, eksik ve
yanlışlık olup olmadığının kontrol edilmesi ve cizye vermesi gerekirken
değişik bahanelerle vermeyenleri tespit edip cezalandırması, cizyedarların da
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
55
aynı şekilde haksız bir şekilde değişik isimler altında herhangi bir şey talep
etmemeleri hususunda gönderilen ferman.
Sayfa No/Belge No : 68/124
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 29 Z 1173/12 Ağustos 1760
Özet:
Mardin voyvodası Osman Ağanın öteden beri yarar ve işgüzar, ihale
olunan umur ve hususun edası ve icrasında iktidar sahibi, doğru, sadakatkâr
ve Mardin voyvodalığı emrinde bulunan halkın cümlesinin kendisinden razı
olması sebebiyle hakkında hüsnü teveccühün oluştuğu ve Mardin voyvodalığının
yine Osman Ağaya verildiğiyle ilgili buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 68/125
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müezzin Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı Ş 1173/28 Mart-7 Nisan 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Kasım Padişah Medresesi’nde günlüğü iki akçe
vazife ile müezzin olan Mahmud Halifenin kendi rızasıyla bu görevden çekildiği
ve yerine Molla Hasan bin Mustafa’nın müezzin tayin edildiği ile
ilgili berat.
Sayfa No/Belge No : 68/126
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kayyim Tayini
Belgenin Tarihi : 14 M 1174/26 Ağustos 1760
Özet:
Kayıp olduğu kesinleşen Cercis veledi Şemon’un eşyasını alıp korumak
için kayyim tayin olunan kardeşi Zikro veledi Şemon, mahkemede,
Marta binti Dahud ve annesi Acmo binti Garopek yanında olan eşyayı korumaya
almıştır.
Sayfa No/Belge No : 69/127
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mürasele
Belgenin Tarihi : 4 M 1174/16 Ağustos 1760
Özet:
Bir mürasele kaydı olup kime ait olduğu belge silik çıktığından dolayı
anlaşılmamaktadır.
56 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 69/128
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İmdad-ı hazeriyenin ilk taksidi
Belgenin Tarihi : 10 M 1174/22 Ağustos 1760
Özet:
Diyarbekir eyaletine bağlı Mardin naibi ve voyvodasına; Diyarbekir
valisi Hacı Abdullah Paşa’ya 1174 senesine mahsuben Diyarbekir’den ferman-
ı ali ile tahsis buyrulan 20.000 kuruşluk imdad-ı hazeriyenin ilk
taksidinin zamanı gelmiş olup, bu taksidin bir an evvel tahsil edilmesi ile
ilgili buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 69/129
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mütevelli Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i B 1173/18-22 Şubat 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Reyhaniye Mescidi’nde günlüğü yarım vazife ile
mütevelli olan Hafız Osman Halifenin kendi rızasıyla bu görevden çekildiği
ve yerine Hacı Hatem’in aynı ücretle mütevelli tayin olunduğuna dair berat.
Sayfa No/Belge No : 69/130
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hafız Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i B 1173/18-22 Şubat 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Reyhaniye Mescidi’nde günlüğü yarım vazife ile
hafızlık yapan Hafız Osman Halifenin kendi rızasıyla bu görevden çekildiği
ve yerine Seyyid Ali Halifenin aynı ücretle hafız olarak tayin olunduğu ile
ilgili berat.
Sayfa No/Belge No : 69/131
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İmam Tayini
Belgenin Tarihi : 8 L 1173/24 Mayıs 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Şehidiye Camii Medresesi Vakf’ından almak üzere
günlüğü dört akçe vazife ile imam olan Seyyid Ali Halifenin vefat ettiği ve
yerine aynı ücretle Muharrem Halifenin imam tayin olunduğu ile ilgili berat.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
57
Sayfa No/Belge No : 70/132
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 1 S 1173/24 Eylül 1759
Özet:
(Belgenin bazı kısımları silik çıktığından okunamamaktadır.) Safer
ayının birinci gününden Diyarbekir eyaletine bağlı Mardin kazasının imdad-ı
hazeriyesinin ilk taksiti olan 1.000 kuruşun toplanması zamanının geldiğini
ve bu meblağın aşiret ve köylere düşen payını gösterir salyane defteri.
Sayfa No/Belge No : 71/133
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Valilere İkram
Belgenin Tarihi : 4 B 1174/9 Şubat 1761
Özet:
Musul eyaleti eskiden olduğu gibi vezir Süleyman Paşaya, Maraş
eyaleti de Emin Paşaya tevcih olunduğundan, adı geçenlerin geliş gidişlerinde
kendilerine lazım gelen yiyeceklerinin verilip gerekli hizmet ve ikramlarda
bulunması hakkında Mardin voyvodası Osman Ağaya yazılan buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 71/134
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İmam ve Mütevelli Tayini
Belgenin Tarihi : 7 RA 1174/17 Ekim 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Reyhaniye Camii’nin nısf vazife ile imam ve
mütevellisi olan Seyyid Hafız Osman Halifenin kendi rızasıyla bu görevlerinden
feragat ettiği ve yerine imam olarak Ali Halifenin, mütevelli olarak da
Hacı Hatemin tayin olunduğuna dair ellerlinde olan berat gereğince adı geçenlere
kimsenin müdahale etmemesi ve rencide edilmemeleri ile ilgili Mardin
voyvodası Osman Ağaya gönderilen buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 71/135
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mütevelli Vekili Tayini
Belgenin Tarihi : 1 M 1174/13 Ağustos 1760
Özet:
Kasım Padişah Vakfı’nın mütevellisi olan ….., vakfın tevliyetine
vekil olarak Şifaiyye Medresesi müderrisi Seyyid Hindi Efendinin, eski vekil
müftü Seyyid Ahmed Efendinin yerine yıllık yüz kuruş ücretle tayin olundu58
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
ğu, vakfın gelirlerini (köylerden ve hamamdan gelen) tahsil etmesi ve vakfın
işlerini görmesi hususunda vekâletname.
Sayfa No/Belge No : 72/136
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Küçük Bekir Efendinin Sürgün Edilmesi
Belgenin Tarihi : Evahir-i RA 1174/30 Ekim 1760
Özet:
Diyarbekir valisi, Palu ve Mardin kadıları ile Amid kazası naibine;
Amid kazası ahalisinin İstanbul’a arz-ı hal edip Amid sakinlerinden Küçük
Bekir Efendi olarak bilinen kimsenin kendi halinde olmayıp daima fitne ve
fesat ile meşgul olduğunu, kimsenin kendini emniyet içerisinde hissetmediğini
bildirmesi üzerine Amid’de bulunan Bekir ve şakirdi Kara Vaiz ve Palu’da
sakin olan Alaeddin’in Mardin’e sürülmesi ve Mardin kadısının bu
kişileri Mardin’de ikamet ettirmesiyle ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 72/137
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müderris Tayini
Belgenin Tarihi : 23 RA 1174/2 Kasım 1760
Özet:
Abdurrahim adlı kişi Mardin’de bulunan Sit Razviye Vakfı Medresesi’nin
günlüğü 15 akçe vazife ile müderrisi olan oğlu Molla Abdullah Halifenin
vefat etmesinden ötürü müderrislik vazifesinin boş olduğunu ve kendisinin
müderris olarak tayin edilmesini İstanbul’a arzettiğinden, Şeyhülislam
Veliyüddin Efendinin işareti üzerine 1174 senesi Rebiülevvel ayının 19.
günü tarihinde günlüğü 15 akçe vazifeyle Abdurrahim’in müderris tayin
edildiğine dair berat.
Sayfa No/Belge No : 73/138
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Katip Tayini
Belgenin Tarihi : Evahir-i RA 1174/30 Ekim 1760
Özet:
Mardin kazası mahkemesinde üçüncü kâtip olan Seyyid Abdurrahim
Halife’nin vefat etmesi üzerine yerine oğlu Seyyid Yusuf Efendinin üçüncü
kâtip olarak tayin edildiği ile ilgili berat.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
59
Sayfa No/Belge No : 73/139
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Şeyh Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i B 1173/18 Şubat-27 Şubat 1760
Özet:
Mardin’de bulunan Zinciriye, diğer adıyla Sultan İsa Camii ve Medresesi’nde
günlüğü altı akçe vazife ile Şeyh olan Ömer vefat ettiğinden Şeyhülislam
İsmail Asım’ın işaretiyle yerine ulemadan Mevlana Seyyid Abdullah
ve Ali’nin ortaklaşa olarak bu göreve günlüğü altı akçe ile şeyh tayin
olunduklarına dair berat.
Sayfa No/Belge No : 73/140
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tahin Üretimi
Belgenin Tarihi : 12 R 1174/3 Aralık 1759
Özet:
Şirikhane’de imal olunan bir nöbet susamın her bir nöbeti bir buçuk
kile olmak üzere elde edilen tahinin 24 batman olduğu, elde edilen 24 batman
tahinin her batmanı 45 paraya satılması ve gelirinin 27 kuruş olduğu,
ayrıca tahinin okkasının 22 akçe, şirikin kıyyesi 44 akçeye satılması ile ilgili
belge.
Sayfa No/Belge No : 74-75/141
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 11 B 1174/16 Şubat 1761
Özet:
1174 senesi Receb ayının 11. gününden 1175 senesi Mart ayına kadar
Mardin ve Nusaybin menzilleri imali için gereken imdad-ı hazeriyyeyi,
ayrıca Diyarbekir valisi Feyzullah Paşa ve Musul valisi Emin Paşaya verilecek
hediyeleri ve diğer lazım gelen rüsumatı gösteren salyane defteri.
Sayfa No/Belge No : 75/142
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin-Nusaybin Menzilleri İşletmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1174/12 Mart 1761
Özet:
1174 senesi Mart ayının başından itibaren Mardin ve Nusaybin
menzilhanelerinin işletmesine Hacı Bekir Beyin talip olduğu, gelip giden
kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç beygirler verip onlara sıkıntı çektirmemek
ve menzilhanede 50 adet genç menzil beygiri bulundurmak üzere
60 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
kendisine 13.500 kuruş verilir ise menzilciliği kabul edeceğinden bahisle
şartının kabul olunduğu, 13.500 kuruşun kendisine üç taksitle ödeneceğine
dair verilen şartname.
Sayfa No/Belge No : 76/143
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 L 1174/6 Mayıs 1761
Özet:
Amid kadısı Esirizade Abdulbaki Efendi tarafından, Mardin kazasına
naib olarak 1174 senesi Şevval ayının birinci gününden itibaren Mevlana
Seyyid İbrahim Efendinin tayin olunduğu ile ilgili mürasele.
Sayfa No/Belge No : 76/144
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1174/12 Mart 1761
Özet:
1174 senesi Mart ayı başından itibaren Mustafa Ağanın Mardin voyvodası
tayin olunduğu ve Mardin’de bulunan müftü, naib, nakibüleşraf, ulema,
suleha, ayan-ı vilayet, işerleri, aşiret ve kabile beyleri ile ağaları ve ahalinin
kendisini voyvoda bilip, sözüne itibar ve itaat etmeleri hususunda gönderilen
buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 76/145
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Duagu Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı L 1169/8-18 Temmuz 1756
Özet:
Mardin’de bulunan merhum Sultan Hamza-i Kebir evkafı ve zaviyesinden
karşılanmak üzere günlüğü 15 akçe vazife ile vakıfın ruhuna ve devletin
devamı için duagu (dua eden) olarak Seyyid Mehmed Halife bin Seyyid
Mahmud’un tayin olduğuna dair berat.
Sayfa No/Belge No : 77/146
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kiliselerin Tamiri
Belgenin Tarihi : 10 RA 1174/20 Ekim 1760
Özet:
Mardin’de bulunan kiliselerin rahipleri İstanbul’a arz-ı hal sunup
mevcut kiliselerinin damlarının tamiri için izin istediklerinden, kiliselerin
eski şeklini bozmamak ve herhangi bir ek yapmamak şartıyla mevcut kiliseMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
61
lerin tamir edilmeleri hususunda kendilerine ferman gönderildiğinden bahisle
başkalarının dahl ettirilmemesi hususunda Mardin voyvodası Osman Ağaya
gönderilen buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 77/147
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mühimmat Nakli
Belgenin Tarihi : 24 L 1174/29 Mayıs 1761
Özet:
1173 senesinde Diyarbekir cephanesi mevcudundan ihraç olunup
Bağdad’a nakli lazım gelen cephanenin Göllü köyünden Musul’a kadar taşınması
esnasında lazım olan ücretin Mardin malından karşılanması ve 187,5
Amid kantarı ki her bir kantarı 10,5 kuruştan 1.969 kuruşun Mardin voyvodası
Mustafa Ağa tarafından makbuz olunması ile ilgili senet.
Sayfa No/Belge No : 77/148
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vakfın Gelirlerinin Paylaşımı
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin’de bulunan Zinciriye Medresesi’nin Mardin ve Diyarbakır’daki
evkaf gelirleri vakıftan istifade edenlere yetmediğinden, vakfın görevlilerinin
giderleri karşılandıktan sonra arta kalan vakıf gelirini Mardin
naibi İbrahim Efendinin elinde bulunan muhasebe defterine göre, vakıftan
istifade edenler (mürtezikaları) arasında paylaştırması hususunda vakfın
mütevellisine gönderilen mektup.
Sayfa No/Belge No : 78/149
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 ZA 1174/4 Haziran 1761
Özet:
Amid kadısı Esirizade Abdulbaki Efendi tarafından, Mardin kazasına
naib olarak 1174 senesi Zilkade ayının birinci gününden itibaren Seyyid
Ahmed Efendinin tayin olunduğu ile ilgili mürasele.
62 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 78/150
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : Evail-i L 1174/6-15 Mayıs 1761
Özet:
Bağdad ve Basra eyaletleri mutasarrıfı olan vezir Süleyman Paşanın
görevindeki başarılarından ötürü 1174 yılının Şevval ayının onuncu gününde
n itibaren tekrar aynı eyaletlere mutasarrıf olarak tayin olunduğuna dair ferman.
Sayfa No/Belge No : 78/151
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 17 ZA 1174/20 Haziran 1761
Özet:
Bağdad ve Basra eyaletlerine, eskiden olduğu gibi, 1174 yılı Şevval
ayının onuncu gününde itibaren kendisinin mutasarrıf tayin olunduğuna ve
bu durumun herkese ilan edilmesine dair mutasarrıf Süleyman Paşanın Mardin
voyvodası Mustafa Ağa, müftü, naib, ayan-ı vilayet ve iş erlerine gönderdiği
buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 79/152
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Tahsili
Belgenin Tarihi : 1 M 1175/2 Ağustos 1761
Özet:
Mardin naibi, voyvodası, ayan-ı vilayet ve iş erlerine; 1175 senesine
ait imdad-ı hazeriyenin teftiş ve tayin olunan mübaşir ve naib ile tevzi, taksim,
tahsil ve toplamaya yetkili olan memura eda ve teslim olunmasına dair
Diyarbekir kaymakamı Hacı Salih tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 79/153
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Vergi Tahsili
Belgenin Tarihi : 1 M 1175/2 Ağustos 1761
Özet:
Diyarbekir’de vaki Mardin kazası naibi, voyvodası ve ihtiyarlarına;
Diyarbekir valisi Feyzullah Paşa hazretlerinin 1175 senesine ait olmak üzere
adı geçen eyaletin 20.000 kuruş imdad-ı hazeriyelerinin ilk taksidinin zamanı
gelmiş olup ilk taksit olan 10.000 kuruşun Diyarbekir eyaleti kaza ve nahiyelerine
tevzi ve taksim olundukta, Mardin kazasına 1.000 kuruş isabet
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
63
ettiğinden, bunun dağıtımı ve tahsili, yine yetkili memura teslimi konusunda
Amid kadısı Esirizade Abdulbaki tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 79/154
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Miras Davası
Belgenin Tarihi : Evahir-i N 1177/23 Mart-1 Nisan 1764
Özet:
Hasan bin Abdullah ile kardeşi Osman bin Abdullah’ın, vefat eden
babalarından kendilerine kalan mirası aralarında paylaştıklarına ve 115 kuruş
karşılığında birbirlerinin zimmetlerini ibra ettiklerine dair hüccet.
Sayfa No/Belge No : 79/155
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : Evahir-i L 1177/22 Nisan-1 Mayıs 1764
Özet:
Hasan bin Abdullah, içerisinde pencereli ve kemerli oda, odunluk,
diğer pencereli oda, alt katında kemerli mahzen, mutfak, su kuyusu, üst katta
yazlık, karşısında pencereli oda, küçük mutfak, dehliz ve tuvalet bulunan,
güneyi Hacı Mehmed, doğusu Hacı Yusuf bin Rumiye mülkü, kuzeyi yol ve
batısı kazancı Mahmud mülkleriyle sınırlı annesi Fatıma binti Abdullah’dan
irsen intikal eden Babü’l-Cedid mahallesindeki evini Osman bin Abdullah’a
120 kuruşa satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 80/156
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 1 M 1175/2 Ağustos 1761
Özet:
1175 senesi Muharrem ayının birinci gününden Diyarbekir valisi
Feyzullah Paşanın imdad-ı hazeriyesinin ilk taksidi olan 1.000 kuruşun vakti
geldiğinden, Amid mahkemesinden gelen mürasele gereğince vezirin kaymakam
Salih Ağaya ödenmek kaydıyla ilk taksit ve ikinci taksit olmak üzere
2000 kuruş imdad-ı hazeriyenin ulema ve ayan marifetiyle tevzi olunan
salyane defteridir.
64 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 81-82/157
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cizye Tahsili
Belgenin Tarihi : 3 Z 1174/6 Temmuz 1761
Özet:
1175 senesine mahsuben Mardin ve Nusaybin kazaları ile bunlara
bağlı yerleşim birimlerinde ikamet eden, gelip geçen zimmilerden Yahudi ve
Acem Ermenileri taifelerinin kanunen vermeleri gereken 1175 yılı cizyelerinin
toplanmasına Muharrem ayının birinci gününden başlanması gerektiği,
âlâ 231, evsat 1.602 ve edna 521 olmak üzere toplam 2.354 cizye evrakının
toplanması işinin Bağdad valisi vezir Süleyman Paşa uhdesine verilmiş olduğundan
bahisle Süleyman Paşa tarafından cizyedar gönderilip cizye evrakının
kontrol edilmesi, cizye vermesi gerekenlerin verip vermediği, eksik ve
yanlışlık olup olmadığının kontrol edilmesi ve cizye vermesi gerekirken
değişik bahanelerle vermeyenleri tespit edip cezalandırması, cizyedarların da
aynı şekilde haksız bir şekilde değişik isimler altında herhangi bir şey talep
etmemeleri, fakir olanlarından en düşük 1 zer-i mahbub ve orta halli olanlarından
2 zer-i mahbub ve iyi halli olanlarından en yüksek 4 zer-i mahbub,
tedarikinde acz ve özrü olanlardan zer-i mahbub hesabı üzere en yüksek 11
kuruş ve orta hallilerden 5,5 kuruş ve düşük hallilerden 2,5 kuruş bir rub
alınması, akçe getirirler ise halis ayar olanları rayiç olduğu üzere 465 akçeye
ve zer-i mahbub ile zincirli Mısır altını 330 akçeye ve tuğralı Mısır altını 315
akçeye ve tuğralı sağ paranın her 40 adedi 1 kuruş hesabıyla alınıp cizyeleri
bu şekilde cibayet ve tahsil olunup, karşı çıkanların şeran müstehak oldukları
cezaları tertip olunması. hususunda gönderilen ferman.
Sayfa No/Belge No : 82/158
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 S 1175/1 Eylül 1761
Özet:
1175 senesi Safer ayının birinci gününden itibaren Mardin kazasına
naib olarak Mevlana Seyyid İbrahim Efendinin tayin olunduğu ile ilgili
Amid kadısı Esirizade Abdulbaki Efendinin müraselesi.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
65
Sayfa No/Belge No : 83/159
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Saray İçin Kurutulmuş Meyve Tedariki
Belgenin Tarihi : 20 Z 1174/23 Temmuz 1761
Özet:
Tayin olunan mübaşir eliyle her sene kiler-i amire ve helvahane-i
amireye Mardin tarafından gelmekte olan 120 batman iccasın (erik, armut
veya üzüm kurusu) gönderilmediğinden bahisle, tayin olunan Süleyman
eliyle 1174 senesine mahsuben gayet âlâ ve güzide olmak üzere tedarik olunup,
sağlam zarflara konulup ve yarar miktarı beygirlere yüklenerek İstanbul’a
gönderilmesi ve enderun-ı hümayun kilerine teslim olunması ile ilgili
ferman.
Sayfa No/Belge No : 83-84/160
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kıyafet Düzenlemesi
Belgenin Tarihi : 10 Z 1174/13 Temmuz 1761
Özet:
Anadolunun orta kolu sonuna kadar olan büyük vezirlere, mir-i miran,
kadılar, naiblere; bundan önce barta (muhtemelen başa giyilen başlık)’
nın bostancılar ocağının ve saray-ı amirede olan ocakların zabitan ve
neferatı ile padişahın özel hizmetkârlarının giydikleri bir giyecek olduğu,
devlet hizmetiyle İstanbul dışına çıkan görevlilerin barta giymesi, ancak
kendi işleri için dışarı çıkan kimselerin barta giymemesi, sarık sarmaması,
bunun yerine başka kıyafet giymeleri gerektiği, aksi takdirde buna uymayanların
isimlerinin İstanbul’a bildirilmesi hususunda gönderilen ferman.
Sayfa No/Belge No : 84/161
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : RA 1175/ Eylül- Ekim 1761
Özet:
Rakka kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kazaların kadıları, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, vilayet ayanları
ve iş erlerine; Rakka’dan Bağdad’a gidecek olan dergah-ı mualla top arabacılarının
maaşları, Rakka’dan Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerinde kimin
kazasına dahil olur ise onları korunmuş yerlerde konaklatıp gündüz ve gecelerde
yanlarına yetecek miktarda yarar ve tüfenkli adamlar verilmesi, emniyet
içinde birbirlerine ulaştırmaları ile ilgili emir.
66 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 85/162
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Sürgün Cezasının Affı
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı S 1175/10-20 Eylül 1761
Özet:
Diyarbekir valisi, Palu ve Mardin kadıları ile Amid kazası naibine;
Amid halkından Küçük Bekir Efendi ve Abdurrahman Efendi ile Palu’dan
Alaaddin Efendi olarak bilinen kişilerin, daha önce Amid’de ve Palu’da talebelere
ders verirler iken haklarında bazı kişilerin iftiraları ve Şeyhülislam’ın
işaretiyle Amid’den alınarak Mardin kazasında zorla ikâmetlerine karar verileli
on bir ay olduğu, bu kişilerin mektup ile aflarını istedikleri, bu sebepten
suçlarının af ve sürgünden muaf olmaları, Mardin’den hareket edip vilayetlerinde
ve hanelerinde ikâmetlerine bir ferdin karıştırılmaması ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 85/163
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 15 RA 1175/14 Ekim 1761
Özet:
Mardin naibi olan Seyyid İbrahim Efendinin 1175 senesi
Rebiülevvel ayının 15. gününde azlolunup yerine Seyyid Ahmed Efendinin
tayin olunduğuna dair Amid kadısı Esirizade Abdulbaki Efendinin
müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 85/164
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hatip Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1174/4-13 Haziran 1761
Özet:
Mardin’de vaki Reyhaniye Mescidi’ne ahalisi tarafından minber konulup
camiye çevrilmesi ve bir hatip tayin olunması ile ilgili arz üzerine
Seyyid Hasan Halifenin günlüğü sekiz akçe vazife ile hatib tayin olunduğu
ile ilgili berat.
Sayfa No/Belge No : 86/165
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : 10 RA 1174/20 Ekim 1760
Özet:
Rakka kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kazaların kadıları, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, vilayet ayanları
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
67
ve iş erlerine; Rakka’dan Bağdad’a gidecek olan dergah-ı mualla topçularının
maaşları, Rakka’dan Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerinde kimin kazasına
dahil olur ise onları korunmuş yerlerde konaklatıp gündüz ve gecelerde
yanlarına yetecek miktarda yarar ve tüfenkli adamlar verilmesi, emniyet
içinde birbirlerine ulaştırmaları ile ilgili emir.
Sayfa No/Belge No : 86/166
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : 8 RA 1174/18 Ekim 1760
Özet:
Rakka kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kazaların kadıları, kethuda yerleri, yeniçeri serdarları, vilayet ayanları
ve iş erlerine; Rakka’dan Bağdad’a gidecek olan dergah-ı mualla cebecilerinin
maaşları, Rakka’dan Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerinde kimin kazasına
dahil olur ise onları korunmuş yerlerde konaklatıp gündüz ve gecelerde
yanlarına yetecek miktarda yarar ve tüfenkli adamlar verilmesi, emniyet
içinde birbirlerine ulaştırmaları ile ilgili emir.
Sayfa No/Belge No : 86/167
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : 15 RA 1175/14 Ekim 1761
Özet:
Mardin Müftüsü Şakir Seyyid Ahmed Efendi hakkında şikâyet olduğundan
kendisinin müftülükten uzaklaştırıldığı ve yerine Mevlana Sami
Seyyid Hüseyin Efendinin Mardin müftüsü olarak tayin olunduğu ile ilgili
Ahmed tarafından gönderilen mektup.
Sayfa No/Belge No : 86/168
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mütevelli Vekili Tayini
Belgenin Tarihi : 1 M 1175/2 Ağustos 1761
Özet:
Kasım Padişah Medresesi Vakfı’nın mütevellileri olan Seyyid İbrahim
ve Seyyid Mustafa, 1175 senesi Muharrem ayının birinci gününden
itibaren vakfın Diyarbekir’deki işlerini görmek, kiraya vermek ve kiraları
toplamak için yerlerine Seyyid Hindi Efendiyi vekil tayin ettiklerine dair ve
vekâletname.
68 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 87/169
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Voyvoda Tayini
Belgenin Tarihi : 22 R 1175/20 Kasım 1761
Özet:
Mardin voyvodası Mustafa Ağanın önemli işlerdeki üşengeçliği nedeniyle
azlolunup, yerine Ömer Ağanın Mardin voyvodası tayin olunduğu,
Mardin kadısı, müftüsü, ayanı ve ahalisinin Ömer Ağayı voyvoda bilip ona
göre amel ve hareket eylemeleri gerektiğine dair buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 87/170
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : 25 CA 1175/22 Aralık 1761
Özet:
Mardin müftüsü olan Seyyid Ahmed’in azli gerekmez iken Seyyid
Hüseyin’in İstanbul’a giderek söz konusu müftülüğü kendi üzerine aldırdığı,
ancak kendisinin ahali tarafından sevilmediği için azlolunup yerine eskiden
olduğu gibi Seyyid Ahmed’in tekrar müftü tayin olunduğuna dair Mardin
voyvodasına hitaben yazılan buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 88/171
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Sultan Selim’in Doğumu
Belgenin Tarihi : Evahir-i CA 1175/17 -26 Aralık 1761
Özet:
Şehzade Sultan Selim’in 1175 yılı Cemaziyelevvel ayının 27. Perşembe
günü doğduğu ve doğum haberinin bütün halka müjdelenmesi için
Diyarbakır valisi vezir Mustafa Paşa ve Amid kadısına hitaben yazılan ferman.
Sayfa No/Belge No : 89/172
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Sultan Selim’in Doğumu
Belgenin Tarihi : 27 C 1175/23 Ocak 1762
Özet:
Mardin naibi, voyvodası, müftüsü, vaizi, şeyhleri, hatip ve imamları,
askeriye zabiti, ayan-ı vilayet ve iş erlerine; 1175 yılı Cemaziyelevvel ayının
27. Perşembe günü doğan Şehzade Sultan Selim’in doğumunun
Diyarbekir’de eski adet üzere yedi gün yedi gece kale ve surlarda top ve
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
69
tüfeklerle sokak ve caddelerinde bütün halka müjdelenmesi ve devletin beka
ve devamı için dua edilmesine dair buyruldu
Sayfa No/Belge No : 89/173
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 B 1175/26 Ocak 1762
Özet:
Mardin kazasına naib olarak 1175 senesi Receb ayının birinci gününden
itibaren Seyyid İbrahim Efendinin tayin olunduğuna dair Amid kadısı
Esirizade Abdulbaki Efendinin müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 89/174
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Müftü Tayini
Belgenin Tarihi : 12 C 1175/8 Ocak 1761
Özet:
Hâlâ Mardin Müftüsü olan Sami Seyyid Hüseyin’in kötü halinin tüm
memleketçe duyulduğu, bundan dolayı, müftülüğün Mevlana Seyyid Ahmed
Şakir Efendiye verildiğine dair Ahmed tarafından gönderilen mektup.
Sayfa No/Belge No : 90/175
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 11 B 1175/5 Nisan 1762
Özet:
1175 senesi Receb ayının 11. gününden 1176 senesi Mart ayına kadar
Mardin ve Nusaybin Menzillerinin imali için ve 1176 senesine mahsuben
Diyarbekir valisine iki taksit ile verile gelen imdad-ı hazeriyenin ve Musul
valisi Mustafa Paşanın Musul’a teşriflerinde kendisine yapılan masrafların
naib, ulema, ayan ve ahali tarafından hesap olunan salyane defteri.
Sayfa No/Belge No : 91/176
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Masraf Cetveli
Belgenin Tarihi : 14 B 1175/8 Şubat 1762
Özet:
1175 senesi Receb ayının 3. gününde “Donanma-yı Hümayun” olunmak
ferman olunduğundan Mardin’de yedi gün ve yedi gece atılan top ve
tüfek ve diğer şenlikler ile ilgili olarak yapılan masrafın esnafa dağıtımı ile
ilgili cetvel.
70 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 92/177
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nusaybin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1178/12 Mart 1765
Özet:
1175 senesi Mart ayına ait olmak üzere Mardin voyvodalığı
aklamından olan nefs-i Nusaybin menzilhanesinin işletilmesi için Aşur ve
Ali Köro(?) adlı kişiler, gelip giden kapıcıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç
beygirler vermek, onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 aded genç
menzil beygiri bulundurmak üzere kendilerine 6.200 kuruş ve 100 kile arpa
verilir ise menzilciliği kabul edeceklerini beyan ettiklerinden, bahsedilen
6.200 kuruşun ve 100 kile arpanın kendilerine ödenmesi için kendilerine
verilen şartname.
Sayfa No/Belge No : 92/178
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cüllahlar Şeyhi Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1174/4-13 Haziran 1761
Özet:
Mardin kazasında bulunan cüllahlar (çulhalar) şeyhi olan Ali vefat
ettiğinden, yerine Ali Halifenin cüllah esnafı üzerine şeyh tayin olunduğuna
dair berat.
Sayfa No/Belge No : 92/179
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Cüllahlar Şeyhi Tayini
Belgenin Tarihi : 13 Ş 1175/9 Mart 1762
Özet:
Çulha esnafı üzerine şeyh olarak tayin olunan Şeyh Ali’yi kendi üzerlerine
şeyh bilmeleri ve işlerini onunla görmeleri hususunda Mardin voyvodası
Ömer tarafından çulha esnafına yazılan mektup
Sayfa No/Belge No : 93/180
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 Ş 1175/25 Şubat 1762
Özet:
1175 senesi Şaban ayının birinci gününden itibaren Mardin kazasına
naib olarak Seyyid İbrahim Efendinin tayin olunduğuna dair Amid kadısı
Seyyid Mehmed Emin Efendinin müraselesi.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
71
Sayfa No/Belge No : 93/181
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1175/12 Mart 1762
Özet:
1175 senesi Mart ayı için Mardin menzilhanesinin işletmesine Hacı
Ebubekir Beyin talip olduğu, gelip giden kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve
genç beygirler verip onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 adet
genç menzil beygiri bulundurmak ve Şark canibine bir sefer zuhurunda karışmamak
üzere üzere kendisine 4.800 kuruş verilir ise menzilciliği kabul
edeceğinden bahisle şartının kabul olunduğuna dair kendisine verilen şartname.
Sayfa No/Belge No : 93/182
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mumhane İşletmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1175/12 Mart 1762
Özet:
1175 senesi Mart ayı başlangıcı itibari ile Mardin’deki mumhanenin
235.5 kuruş 1 rub borç ve 180 kuruş nakit ile günlük bir okka mum karşılığında
mumhane işletmesinin bazarbaşı Seyyid Taha, kasap Hamuş, Molla
Osman ve mumcu Mehmed’e verildiğine dair şartname.
Sayfa No/Belge No : 94/183
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 L 1175/25 Nisan 1762
Özet:
1175 senesi Şevval ayının birinci gününden itibaren Mardin kazasına
naib olarak Amid Mahkemesinde ikinci katip olan Hacı Mehmed Efendiye
emaneten tayin olunduğuna dair Amid kadısı Seyyid Osman Hasib’in
müraselesi
Sayfa No/Belge No : 94/184
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 1 L 1175/25 Nisan 1762
Özet:
Mardin kazası sakinlerinden iken vefat eden Ezheri Abdullah Efendinin
terekesinin tahrir ve taksim olunması için Amid kadısı Seyyid Osman
Hasib tarafından Mardin naibi Hacı Mehmed Efendiye gönderilen mürasele.
72 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 94/185
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Hazine Nakli
Belgenin Tarihi : 8 RA 1175/7 Ekim 1761
Özet:
Diyarbekir’den Bağdad, Kudüs ve Hayfa limanı burçları kalelerine
varıncaya kadar yol üzerinde bulunan kazaların kadıları, kethüda yerleri ve
yeniçeri serdarları ve ayan-ı vilayet iş erlerine; Diyarbekir’den Bağdad ve
Kudüs ve Hayfa limanı burçları kalelerine gidecek olan dergah-ı mualla
topçularının maaşları, adı geçen kalelere varıncaya kadar yol üzerinde kimin
kazasına dahil olur ise onları korunmuş yerlerde konaklatıp gündüz ve gecelerde
yanlarına yetecek miktarda yarar ve tüfenkli adamlar verilmesi, emniyet
içinde birbirlerine ulaştırmaları ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 94/186
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Keyyal Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı L 1178/2 Nisan-12 Nisan 1765
Özet:
Mardin kazasına tabi Koçhisar nahiyesinin keyyalı(tartıcısı) olan
İyga adlı zımminin ölümü üzerine yerine Seyyid İbrahim bin Hacı İshak
tayin edilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 94/187
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Keyyal Tayini
Belgenin Tarihi : Evasıt-ı S 1175/10-20 Eylül 1761
Özet:
Mardin kazasına tabi Koçhisar nahiyesinin keyyalı(tartıcısı) olan
İyga adlı zımminin ölümü üzerine yerine Seyyid İbrahim bin Hacı İshak
tayin edildiğine dair Amid kadısı tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 95/188
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mütesellim Tayini
Belgenin Tarihi : 16 ZA 1175/8 Haziran 1762
Özet:
Mardin naibi, müftüsü, imamları, memleket ayanları, iş erleri ve diğer
eşraf ileri gelenleri toplu olarak mütesellim olan Ömer Ağayı azlettiklerinden
bahisle yapılan bu davranışın yanlış olduğu ve Ömer Ağanın tekrar
mütesellim olarak tayin olunduğuna dair Bağda valisi Süleyman Paşanın
buyruldusu.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
73
Sayfa No/Belge No : 95/189
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nakibüleşraf Kaymakamı Tayini
Belgenin Tarihi : 1 Z 1175/23 Haziran 1762
Özet:
1175 senesi Zilhicce ayının birinci gününden itibaren Mardin’de bulunan
sadat-ı kiram üzerine kaymakam olarak Seyyid Yusuf Efendinin tayin olunduğuna
dair Amid nakibüleşraf kaymakamı Seyyid Ahmed tarafından gönderilen
mektup.
Sayfa No/Belge No : 95/190
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 M 1176/23 Temmuz 1762
Özet:
1176 yılı Muharrem ayının birinci gününden itibaren Mardin kazasına
naib olarak Seyyid İbrahim Efendinin tayin olunduğuna dair Amid kadısı
Seyyid Osman Hasib tarafından gönderilen mürasele.
Sayfa No/Belge No : 96/191
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 24 Z 1175/16 Temmuz 1762
Özet:
Mardin voyvodası Ömer Ağanın adamlarından olan Osman Ağa bin
Abdullah vefat ettiğinden ve bilinen varisi bulunmadığından terekesi beytülmale
kalmış olup, kaydı yapılan terekenin satışından elde edilen meblağın
Ömer Ağaya teslim olunan miktarını gösterir defter.
Sayfa No/Belge No : 96/192
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İranlılara Refakat
Belgenin Tarihi : 5 ZA 1175/28 Mayıs 1762
Özet:
Mardin kadısı ve Üsküdar’dan Bağdad’a varıncaya kadar yol üzerindeki
kadılar, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, vilayet ayanları ve iş erlerine;
bundan önce 1150 tarihinde İran’dan gelip Sam Mirza Bey maiyetinde
bulunan, şimdi ise kendi vilayetlerine gitmek üzere olan Kasım Bey, Mirza
Ahmed, Hüseyin Bey ve sairlerden oluşan toplam 25 İranlıya yolculukları
esnasında kendilerine üç kişinin refakat etmesi ve bütün ihtiyaçlarının yol
üzerindeki kazalardan sağlanmasına dair ferman.
74 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 96/193
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İranlılara Refakat
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
(Belge silik olduğundan tam olarak okunamamaktadır.)
1150 tarihinde İran’dan gelip Sam Mirza Bey maiyetinde bulunan,
şimdi ise kendi vilayetlerine gitmek üzere olan Kasım Bey, Mirza Ahmed,
Hüseyin Bey ve sairlerden oluşan toplam 25 İranlıya yolculukları esnasında
kendilerine üç kişinin refakat etmesi ve bütün ihtiyaçlarının yol üzerindeki
kazalardan sağlanmasına dair buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 97/194
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Eşkinci Bedelleri
Belgenin Tarihi : 11 M 1176/2 Ağustos 1762
Özet:
1175 senesinde Diyarbekir’de bulunan eşkinci zuema ve tımar erbabının
seferkeş oldukları senelerde miriye vere geldikleri alışılmış bedelin ve
1170 senesi cebeyan kayıtlarının cebelü bedeliyesinin miri tahsildarlar tarafından
toplanması ile ilgili buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 97/195
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Şeyh Tayini
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1175/24 Mayıs-2 Haziran 1762
Özet:
Mardin’de bulunan Zinciriye, diğer ismiyle Sultan İsa Camii ve
Medresesi vakfından almak üzere günlüğü 6 akçe vazife ile şeyh olan Abdullah
vefat ettiğinden, yerine Seyyid Murad Halifenin şeyh tayin olunduğu ile
ilgili berat.
Sayfa No/Belge No : 97/196
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Saray İçin Kurutulmuş Meyve Tedariki
Belgenin Tarihi : 15 L 1175/9 Mayıs 1762
Özet:
Tayin olunan mübaşir eliyle her sene kiler-i amire ve helvahane-i
amireye Mardin tarafından gelmekte olan 120 batman iccasın (erik, armut
veya üzüm kurusu), yine tayin olunan mübaşir eliyle 1175 senesine mahsuben
gayet âlâ ve güzide olmak üzere tedarik olunup, sağlam zarflara konulup
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
75
ve yarar miktarı beygirlere yüklenerek İstanbul’a gönderilmesi ve enderun-ı
hümayun kilerine teslim olunması ile ilgili emir.
Sayfa No/Belge No : 98/197
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Gümrük Gelirleri
Belgenin Tarihi : 2 N 1175/27 Mart 1762
Özet:
İstanbul Duhan (Tütün) Gümrüğü Emini Mehmed, divan-ı hümayuna
arz-ı hal sunup 1175 senesi Mart ayı başlangıcından itibaren İstanbul
Duhan Gümrüğü ile beraber Diyarbakır ve bağlı yerleşim birimlerinin duhan
gümrüğü ile dönüm vergisi ve han mukataasının üç yıllık süre ile gümrük
emini Mehmed’in uhdesine verildiğini ve her nerde duhan (tütün) ekilmiş
olursa olsun her iki gümrük vergisi ve dönüm vergisi alınacağını, bu duruma
hiçbir kimsenin müdahale etmemesini bildiren ve Diyarbekir valisi ile Amid
kadısına hitaben yazılan ferman.
Sayfa No/Belge No : 99/198
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Eşkıya Tedibi
Belgenin Tarihi : 19 S 1176/9 Eylül 1762
Özet:
Mardin Voyvodası Ömer Ağaya hitaben yazılan ve eşkıyanın vilayet
işlerine karıştırılmaması, kendilerine tenbihte bulunulması, gereken cezaların
uygulanması hususunda ihmal gösterilmemesini bildiren buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 99/199
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İmdad-ı Seferiyye
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Kuyumcu, kılınçcı ve tüfenkci esnafına imdad-ı seferiyeden gelen
hesaplarından iki sülüsünü kuyumcuların ve bir sülüsünü kılınçcı ve
tüfenkçilerin vere geldiklerini bildirir kayıt.
Sayfa No/Belge No : 99-100/200
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Şarkiyanlı Aşiretinin Eşkıyalığı
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Mardin sahrasında göçebe olan Yezidilerden Şarkiyanlu aşiretinin
öteden beri yol kesen eşkıyadan oldukları, fakirlerin ve yolcuların mallarına
76 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
göz koydukları, bu eşkıyanın daha önce Diyarbekir voyvodalığı aklamından
olup her sene 1.200 kuruş mirilerini Diyarbekir voyvodalarına verir iken
Mardin toprağında sakin olduklarından Diyarbekir voyvodası Ahmed Ağanın
bahsedilen malları tahsili sırasında ödemede sorun çıkardıkları, voyvodanın,
eşkıyanın başı Şemdin’i yanına getirtip kaleye hapsettirdiği, Dükuri
aşiretinin hıssesine malikane yoluyla mutasarrıf olan Mahmud ve aşiretin
beyi Yusuf Şemdin ve oğlu Ömer ile diğer başıbozukların Mardin ayanından
Yakup Paşazade Ali Beyin Şemdin’in hapsolunmasına sebebiyet verdiği ileri
sürülerek harp aletleriyle konağının basıldığı, daha da ileri gidilerek voyvodanın
şehirde bulunan sarayının 400-500 tüfekli adam ile sabaha doğru basıldığı,
Şemdin ve adamlarını hapisten kurtardıkları, bunların önüne geçilmesi
ve şekavetlerinin önlenmesi gerektiği hususunda Mardin’de sakin ulema,
suleha, imam, hatip ve ayanın padişaha arz-ı hali.
Sayfa No/Belge No : 100/201
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Naib Tayini
Belgenin Tarihi : 1 C 1175/28 Aralık 1761
Özet:
1176 senesi Cemaziyelahir ayının birinci gününden itibaren Mardin
kazasına naib olarak, Mardin halkından Seyyid Ahmed Efendinin tayin olunduğu
ile ilgili Diyarbekir kadısı Seyyid Osman’ın müraselesi.
Sayfa No/Belge No : 100/202
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Asker Nakli
Belgenin Tarihi : 9 RA 1176/28 Eylül 1762
Özet:
Kars kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kadılar, naibler, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, ayan-ı vilayet ve iş
erlerine; Kars kalesinden Bağdad kalesi muhafazasına memur olan yeniçeri
ortalarından 48. bölük ortası askerinin Kars kalesinden Bağdad kalesine
varıncaya kadar vardıkları menzillerde mevcutlarına göre her neferine günlük
birer çift ekmek ve her beş neferine bir okka et ve eşyaların nakli için her
on neferine bir aded yük beygiri verilmesi ve bunların kazaların ahalisi tarafından
tedarik ve teslim edilmesi, bu konuda hiçbir sıkıntı çektirilmemesi,
icap eden ücretlerinin ahalinin tekaliflerine takas olmak şartıyla karşılanması
ile ilgili ferman.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
77
Sayfa No/Belge No : 100/203
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Asker Nakli
Belgenin Tarihi : Okunmuyor
Özet:
Kars kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kadılar, naibler, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, ayan-ı vilayet ve iş
erlerine; Kars kalesinden Bağdad kalesi muhafazasına memur olan yeniçeri
ortalarından 30. sekbanların ortası askerinin Kars kalesinden Bağdad kalesine
varıncaya kadar vardıkları menzillerde mevcutlarına göre her neferine
günlük birer çift ekmek ve her beş neferine bir okka et ve eşyaların nakli için
her on neferine bir aded yük beygiri verilmesi ve bunların kazaların ahalisi
tarafından tedarik ve teslim edilmesi, bu konuda hiçbir sıkıntı çektirilmemesi,
icap eden ücretlerinin ahalinin tekaliflerine takas olmak şartıyla karşılanması
ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 101/204
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 14 B 1178/7 Ocak 1765
Özet:
1178 senesinin Receb ayının 14. gününden 1179 senesi Mart ayına
kadar Mardin ve Nusaybin menzillerinin işletilmesi için ve 1179 senesine ait
olmak üzere Diyarbekir valisine iki taksit ile verile gelen imdad-ı hazeriye,
hizmet-i mübaşiriye ve hâlâ Diyarbekir valisine verile gelen hediye baha
vesair rüsumat-ı adiye ve mesarifat-ı lazımenin naib, ulema, ayan ve ahali
tarafından hesap olunup tevzi olunan salyane defteri.
Sayfa No/Belge No : 102/205
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 1 R 1179/17 Eylül 1765
Özet:
Mardin kazasında nakibüleşraf kaymakamı olan Seyyid … Efendinin
1179 yılının Rebiülahir ayının birinci gününden tekrar bu göreve tayin olunduğu
ile ilgili Amid nakibüleşraf kaymakamı Seyyid Ahmed’in mektubu.
78 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 102/206
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Asker Nakli
Belgenin Tarihi : 8 Ş 1177/11 Şubat 1764
Özet:
Diyarbekir’den Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde bulunan
kadılar, naibler, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, ayan-ı vilayet ve iş
erlerine; Diyarbekir’den Bağdad kalesine gidecek olan yeniçerilerin, Bağdad
kalesine varıncaya kadar yol üzerinde kimin kazasına dahil olur ise korunan
yerlerde geceleri ve gündüzleri bekletilip, yanlarına külliyetli miktarda yarar
ve tüfenkli adamlar koynulup, emin ve salimen ulaştırılması ile ilgili ferman.
Sayfa No/Belge No : 102/207
Belgenin Dili : Arapça
Belgenin Konusu : Mülk Alım-Satımı
Belgenin Tarihi : 1 C 1007/30 Aralık 1598
Özet:
Mustafa Çelebi bin Hacı Hızır’ın eşi Hatice Hatun el-Amidiyye’nin
vekili ve aynı zamanda adı geçenlerin çocukları olan Ömer ve Esime’nin
vasisi Ömeroğlu Odabaşı olarak bilinen İsmail Efendi, müvekkilesi ve vasisi
olan çocukların nafakası için kendilerine Mustafa Çelebiden miras kalan,
güneyi ve batısı alıcının mülkü, doğusu ve kuzeyi yol ile sınırlı Zeraka Mahallesinde
bulunan harabeyi bütün eklentileriyle birlikte Şeyhü’lİbrisimiyye(?)
olarak bilinen Seyyid Ömer Çelebi bin Seyyid Halil Çelebiye
12 kuruşa satmıştır.
Sayfa No/Belge No : 103/208
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mardin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1177/12 Mart 1764
Özet:
1177 senesi Mart ayı başında Mardin menzilhanesinin işletilmesine
talip olan Hacı Ebubekir Bey, gelip giden kapucıbaşılar ve ulaklara yemek
ve genç beygirler verip onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 aded
genç menzil beygiri bulundurmak üzere kendisine 5.500 kuruş verilir ise
kabul edeceğini bildirmiş, bunun üzerine kabul olunduğuna dair kendisine
şartname verilmiştir.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
79
Sayfa No/Belge No : 103/209
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Nusaybin Menzilinin İşletilmesi
Belgenin Tarihi : 1 Mart 1177/12 Mart 1764
Özet:
1177 senesi Mart ayı başında Nusaybin menzilhanesinin işletilmesini
birkaç seneden beri yürüten ve menzilin hizmetinde olan dizdar
Abdurrahman Ağa, gelip giden kapucıbaşılar ve ulaklara yemek ve genç
beygirler verip onlara sıkıntı çektirmemek ve menzilhanede 50 aded genç
menzil beygiri bulundurmak üzere kendisine 7.000 kuruş verilir ise kabul
edeceğini bildirmiş, bunun üzerine kabul olunduğuna dair kendisine şartname
verilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 104/210
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Çulha Esnafının Bezirganlarla Anlaşması
Belgenin Tarihi : 11 C 1174/18 Ocak 1761
Özet:
1174 yılı Cemaziyelahir ayının 11. gününde Çulhalar esnafı dokudukları
bezi eskiden olduğu gibi dokuyacaklarına ve ham bezin topunu
Haleb ziraı ile 23,5 kuruş 1 rub üzerine satacaklarına söz vermişler, ancak
bezirgan taifesinin bundan sonra iplik pazarından iplik almamalarını bildirmişlerdir.
Sayfa No/Belge No : 104/211
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mumhaneden Alınan Yağ Miktarı
Belgenin Tarihi : 1 CA 1177/7 Kasım 1763
Özet:
1177 senesi Cemaziyelevvel ayı ibtidasında Mardin’de yaşayan halkın
mumhaneden ne kadar bimyağı (mumyağı olmalı) alacaklarına dair kayıt
Sayfa No/Belge No : 104/212
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İhtida
Belgenin Tarihi : 22 R 1178/19 Ekim 1764
Özet:
Meryem binti Şammas Yağob Bans(?) adlı kadın İslâmiyeti kabul
ederek Aişe ismini almış ve kendisine tabi olan çocukları Hana, Said ve Ari
de Müslüman olarak Hanna’ya Mustafa, Said’e Mehmed ve Ari’ye de
Fatıma ismi verilmiştir.
80 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 104/213
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : İhtida
Belgenin Tarihi : 24 C 1179/8 Aralık 1765
Özet:
Benderzade Hacı Mehmed Ağanın kapıcılarından Matlub veledi …
adlı zimmi naib vekili Seyyid Abdulkadir Efendinin huzurunda İslâm ile
şereflenip iman yenileyip ismini Mahmud olarak değiştirmiştir.
Sayfa No/Belge No : 105/214
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Narh
Belgenin Tarihi : 1 Temmuz 1173/12 Temmuz 1760
Özet:
(Belge silik olduğundan tam olarak okunamamaktadır.)
1173 senesi Temmuz ayının 1. gününden itibaren kasap esnafının etin
okkasını beş paraya satacaklarına dair taahhütleri.
Sayfa No/Belge No : 105/215
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Kadının Yeni Mührü
Belgenin Tarihi : 1 ZA 1174/4 Haziran 1761
Özet:
Mardin el-Müvella Hilafesi (naib) 1174 yılı Şevval ayının sonuna
değin senetleri Mardin kadısı İbrahim olarak mühürler iken eline başka bir
mührün geçtiğini ve bu sebeple Zilkade ayının ilk gününden itibaren yeni
mührü kullandığını ve eski mühür ile mühürlenen belgelerin geçerli olmadığını
bildirir Mardin kadısı Seyyid İbrahim’in mektubu.
Sayfa No/Belge No : 105/216
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Alacak-Verecek
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
… Abbas Odabaşı mahkemede, Abdulgani bin Abdulbaki’nin kardeşi
meşhur Kadıoğlu ile Sivas tarafında biraz mal topladıklarını ve buna karşılık
eline geçen beygiri 20 kuruşa Kadıoğluna sattığını, 20 kuruştan 11 kuruşu
aldığını ve geri kalan 9 kuruşu istediğinde adı geçenin vermediğini şikâyet
etmiş, ancak davalı bunu reddetmiş ve davalıya yemin teklif olunduğunda
edememiş, davadan men olunmuştur.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
81
Sayfa No/Belge No : 105/217
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Bilinmiyor
Belgenin Tarihi : Okunmuyor
Özet:
(Belgenin bulunduğu sayfa yırtıktır ve belgenin çok az bir kısmı görülebilmektedir,
ayrıca yazı çok ufak yazılmıştır, bu sebeple okunamamaktadır.)
Anlaşıldığı kadarıyla Bimaristan imamı Seyyid İbrahim ile ilgili bir
kayıttır.
Sayfa No/Belge No : 106/218
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Bilinmiyor
Belgenin Tarihi : 9 C 1174/16 Ocak 1761
Özet:
(Belgenin çoğunluğu silik çıktığından bir şey okunamıyor, ancak 9
Cemaziyelahir 1174 yılına ait olduğu anlaşılıyor.)
Sayfa No/Belge No : 106/219
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Mahkeme Kararıyla Boşanma
Belgenin Tarihi : 22 ZA 1178/13 Mayıs 1765
Özet:
Hıristiyan taifesinden Meryem binti Şammas Yagob Bans, İslâm ile
müşerref olup Aişe ismini almış, ayrıca çocuklarından Ari Fatıma, Hanna
Mustafa, Said de Mehmed Said ismini almışlardır. Müslüman bir kadının
gayrimüslim birisiyle evli olması mümkün olmadığından mühtediyenin eşi
Nami’ye Müslüman olması teklif edildiğinde kendisi bunu kabul etmediğinden
mahkeme kararıyla boşandıklarına dair mahkeme ilamı.
Sayfa No/Belge No : 106/220
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Beygir Tedariki
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
(Sayfanın alt kısmı çıkmadığından tam olarak okunamamıştır)
Diyarbakır’dan Musul’a varıncaya kadar yol üzerinde bulunan kadılar, voyvodalar,
ayan ve zabitlere; Safer ayının 18. günü Diyarbekir tarafından ayrılıp
Musul’a gideceğini ve bu sebeple kapı halkına lazım gelen beygirlerin
yol üzerindeki kaza halkı tarafından tedarik edilmesiyle ilgili buyruldu.
82 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 107/221
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Salyane Defteri
Belgenin Tarihi : 10 S 1190/31 Mart 1776
Özet:
1190 senesi Safer ayının 2. gününde “Donanma-yı Hümayun” olunmak
ferman olunduğundan Mardin’de yedi gün ve yedi gece atılan top ve
tüfek ve diğer şenlikler ile ilgili olarak yapılan masrafın mübaşir Çukadar
Ahmed Ağa eliyle esnafa dağıtımı ile ilgili cetvel. (Esnafın ismi: Bezzazan,
bakkalan, ipekçiyan, cüllahan, debbağan, bazerganan, rişte bazarı, haffafan,
attaran, kahveciyan, etmekçiyan, berber ve hamamcıyan, kalaycı ve kazancıyan,
allafan, serracan, kazzazan ve terziyan, dellalan ve oturakçıyan,
kürkçüyan, nalbandan, çulcuyan, mutafan, kevkebciyan, pineduzan,
yağcıyan (yapağcıyan olmalı) ve abacıyan, bilezikciyan, kebabcıyan ve
aşcıyan, neccaran, kulpcı ve tökmeci ve kuyumcuyan, kasaban, mimaran,
kassaran ve boyacıyan, demirciyan. Dağıtımı yapılan masraf 800 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 107/222
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Görev Süresinin Uzatılması
Belgenin Tarihi : 25 Muharrem 1190/16 Mart 1776
Özet:
Mardin voyvodası Hasan Ağanın görevindeki başarısından ötürü
1189 senesi Mart ayı başından itibaren tekrar aynı göreve tayin olunduğu ile
ilgili buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 108/223
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Asker Nakli ve Tayinatı
Belgenin Tarihi : 10 L 1170/28 Haziran 1757
Özet:
Kerkük kalesinden Bağdad kalesine varıncaya kadar yol üzerinde
bulunan kadılar, naibler, kethüda yerleri, yeniçeri serdarları, ayan-ı vilayet
ve iş erlerine; Kerkük kalesi muhafazasına memur olan yeniçeri ortalarından
77. cemaatin ortası askerinin Kerkük kalesinden Bağdad kalesine varıncaya
kadar vardıkları menzillerde mevcutlarına göre her neferine günlük birer çift
ekmek ve her beş neferine bir okka et ve eşyaların nakli için her on neferine
bir aded yük beygiri verilmesi ve bunların kazaların ahalisi tarafından tedarik
ve teslim edilmesi, bu konuda hiçbir sıkıntı çektirilmemesi, icap eden
ücretlerinin ahalinin tekaliflerine takas olmak şartıyla karşılanması ile ilgili
ferman.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
83
Sayfa No/Belge No : 108/224
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tımar Tevcihi
Belgenin Tarihi : 15 S 1178/14 Ağustos 1764
Özet:
Silahdar ağası olan İbrahim Beyin Mardin nahiyesinde Başnun diğer
adıyla Tell Şair köyüne berat ile mutasarrıf olduğu ve çok yakın tanıdıklardan
bulunduğundan Birtava(?) adlı köyün gelirinin de tımar olarak İbrahim
Beye tevcih olunduğu, mahsul ve rüsumun oradaki vekili aracılığıyla toplanıp
gönderilmesi hakkında Mardin voyvodası Hasan Ağaya gönderilen buyruldu.
Sayfa No/Belge No : 109/225
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 20 R 1212/12 Ekim 1797
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan tam olarak okunamamıştır.)
Anlaşıldığı kadarıyla borçlu olarak vefat eden birisinin terekesidir.
Sayfa No/Belge No : 109/226
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 5 Ş 1214/2 Ocak 1800
Özet:
1214 senesi Şaban ayının 5. gününde vefat eden Aşiti(?) Şeyh Süleyman’a
ait terekenin büyük çarşıda satışını gösteren kayıt. (Terekesi toplamı
9,5 kuruş)
Sayfa No/Belge No : 110/227
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 4 CA 1213/14 Ekim 1798
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan tam olarak okunamamaktadır.)
İsmi çıkmamış olan birisinin vefat etmesi üzerine büyük çarşıda satılan
terekesini gösterir kayıt. (Terekesi toplamı 413,5 kuruş.)
84 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 110/228
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 5 L 1321/25 Aralık 1903
Özet:
Bundan önce vefat eden Yusuf adındaki birisinin varisi olmadığından
terekesi satılıp beytülmale teslim edilmiştir. (Terekesi toplamı 24 kuruş
6 para.)
Sayfa No/Belge No : 111/229
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan tam olarak okunamamaktadır.)
Adı belli olmayan ve borçlu olarak vefat ettiği anlaşılan birisinin tereke
kaydı. (eşinin mehr-i müecceli 100 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 111/230
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Bundan önce vefat eden Gurslu Hacı Ahmed’in veraseti eşi Şerife
binti Abdullah ile amcası oğlu Hacı Musa Ağa bin Davud’a münhasıra olup
terekenin varisler arasında taksimini gösterir kayıt. (Terekesi toplamı 340
kuruş, mehr-i müeccel 15 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 112/231
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Evail-i C 1213/10 Kasım 1798
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksiktir.)
Patrik İğnatiyosun terekesi.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
85
Sayfa No/Belge No : 113/232
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 19 ZA 1214/14 Nisan 1800
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksiktir.)
Fatıma binti Hacı Ali adındaki vefat eden kadının terekesi annesi
Fatıma, anne bir kardeşi Hasan bin Mustafa ve kayıp olan amcası oğlu
Mehmed bin Kasım’a intikal etmiştir. (terekesi toplamı 60 kuruş. Kadının eşi
üzerindeki mehr-i müecceli 12,5 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 114/233
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksiktir.)
Vefat edenin ismi okunamamaktadır. (Terekesi toplamı 65,5 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 114/234
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 20 Z 1214/15 Mayıs 1800
Özet:
1214 yılı Zilhicce ayının 20. gününde vefat eden Sarvancı Arab Ali
Ağa bin Abdullah’ın terekesi büyük çarşıda satılmıştır. (Terekesi toplamı
229,5 kuruş 1 rub.)
Sayfa No/Belge No : 115/235
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksiktir.)
Vefat edenin ismi okunamamaktadır. (Terekesi toplamı 1.292 kuruş
4 para.)
86 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Sayfa No/Belge No : 116/236
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 3 Ş 1213/10 Ocak 1799
Özet:
İsmi okunamayan fakat vefat ettiği anlaşılan bir erkeğin terekesi zevceleri
Huri ve Zehra ile kızları Aişe ve Halime ve yine oğlu Ali’ye intikal
eden terekesi. (Terkesi toplamı 460 kuruş, zevcesi Huri’nin mehr-i müecceli
60 kuruş, diğer zevcesi Zehra’nın mehr-i müecceli 61 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 117/237
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 8 ZA 1214/3 Nisan 1800
Özet:
İsmi okunamayan fakat vefat ettiği anlaşılan bir erkeğin terekesi zevceleri
Huri ve Zehra ile kızları Aişe ve Halime ve yine oğlu Ali’ye intikal
eden terekesi. (Terkesi toplamı 460 kuruş, zevcesi Huri’nin mehr-i müecceli
60 kuruş, diğer zevcesi Zehra’nın mehr-i müecceli 61 kuruş.)
Sayfa No/Belge No : 117/238
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Borçlu olarak vefat eden Mehmed adlı kişinin terekesinden Zeytuniye
mahallesindeki evi ve içindeki eşyası eşi Aişe tarafından satılıp alacaklılara
taksim olunmuştur. (Toplam terekesi 312 kuruştur.)
Sayfa No/Belge No : 118/239
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : 3 ZA 1214/29 Mart 1800
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan okunamamaktadır.)
İsmi okunamayan birisinin terekesi. (Terekesi toplamı 184 kuruş 2
paradır.)
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
87
Sayfa No/Belge No : 119/240
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Evail-i ZA 1213/6-15 Nisan 1799
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan okunamamaktadır.)
…. binti Abdurrahman adlı kadın vefat ettiğinden terekesi eşi Abdullah
bin Abbas ile kız kardeşinin oğulları ve kızlarına intikal etmiştir. (Terekesi
toplamı 185,5 kuruş 1 rub 1 para.)
Sayfa No/Belge No : 119/241
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Tarih Bulunmamaktadır
Özet:
Yukarıdaki belgede zikri geçen ve vefat eden kadının evi 100 kuruş,
eşi zimmetindeki mehr-i müecceli 25 kuruş ki toplam 125 kuruş mahkeme
tarafından İbrahim Efendiye emanet edilmiştir.
Sayfa No/Belge No : 120/242
Belgenin Dili : Türkçe
Belgenin Konusu : Tereke
Belgenin Tarihi : Evail-i Ş 1214/29 Aralık 1799
Özet:
(Belgenin baş kısmı eksik olduğundan okunamamaktadır.)
İsmi okunamayan ve vefat ettiği anlaşılan birisinin terekesi eşi Aliye
binti Seyyid Mahmud ile oğlu Mustafa’ya intikal etmiş, Mustafa da vefat
ettiğinden terekesi annesi Aliye ile anne-baba bir üç kardeşi Mahmud,
Ahmed ve Mehmed’e kalmış, Aliye dahi vefat edip terekesi üç oğlu
Mahmud, Ahmed ve Mehmed’e kalmıştır. (Terekesi toplamı 292,5 kuruş 1
rub.)
88 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
195 NO’LU MARDİN ŞER’İYE SİCİLİNİN
DEĞERLENDİRMESİ∗
Bu bahiste Mardin’e ait 195 No’lu şer’iyye sicilinin değerlendirmesini
yaparken hem dönemi ve hem de sicili muhteva bakımından ele alacağız.
Sicilin ait olduğu dönemi de içine alacak şekilde devrin genel bir panoraması
çıkarılırken, Mardin’in idarî ve fizkî yapısı da bu genel çerçeve içinde
değerlendirilecektir.
Değerlendirmelerimize esas mesned olan Şer’iye Sicilleri ve önemleri
ile ilgili genel bir açıklama yapacak olursak kısaca şunları söyleyebiliriz:
∗ Kitabın değerlendirme kısmını teşkil etmek üzere hazırlanan bu kısa yazı,
aşağıda bibliyografik bir liste halinde verilen eserlerden istifade edilerek hazırlanmıştır.
-Akgündüz, Ahmet; Şer’iye Sicilleri, İstanbul, 1988. Armağan, Mustafa,
Şehir Şehir Ey Şehir, İstanbul, 1997; Armağan, Mustafa, Şehir Asla Unutmaz, İstanbul,
1996; Baltacı, Cahit, “Şer’iyye Sicllerinin Tarihsel Önemi”, Osmanlı Arşivleri
Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 1985, s.127-132; Cansever, Turgut, İslâm’da
Şehir ve Mimarî, İstanbul, 1992; Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrinde Mahallenin İşlev
ve Nitelikleri Üzerine”,Osmanlı Araştımaları ,VI(1984), s.69; Ergenç, Özer “Osmanlı
Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri”,Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik
Tarihi 1071-1920, Ankara, 1980, s.103-109; Ergenç, Özer; Ankara ve Konya,
Ankara 1995; Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan
Yirminci Yüzyıla, İstanbul, 1997; Faroqhi, Suraiya, Osmanlı'da Kentler ve Kentliler.
(Kent Mekanında Ticaret ve Gıda Üretimi 1550-1650). İstanbul, 1993; Ongan, Halit,
Ankara’nın Bir Numaralı Şer’iye Sicili, Ankara, 1974; Ortaylı, İlber, “Osmanlı Kadısı
Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, SBFD, XXX/1-4 (1974), s.119-128; Özdemir,
Rıfat, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara, Ankara, 1986; Pakalın, Mehmet Zeki,
Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1983, 3 cilt; Taş, Kenan
Ziya, “Arşiv Malzemesi Olarak Şer’iye Sicilleri ve Taşra Üniversitelerinde Tarih
Araştırmaları”, I.Millî Arşiv Şurası, Ankara, 1998, s.175-186; Taş, Kenan Ziya,
Eğin’in Bir Numaralı Şer’iyye Sicili, Transkripsiyon ve Değerlendirme, Ankara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara,
1987.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
89
Şer’iye sicillerinin tarihimizin vazgeçilmez kaynakları arasında yer
aldığına şüphe yoktur. Sahip oldukları muhteva özellikleri dolayısıyla tarihin
çeşitli konularına ait ve uzunca bir dönemi kapsayacak şekilde bilgi ve belge
ile mücehhezdirler.
Kadıların devlet merkezi ile yaptıkları resmi yazışmaları, halkın şikâyet
ve dileklerini, mahalli idarelere ait hukuki düzenlemeler olarak ferman
ve hükümleri, en önemlisi de ait olduğu mahallin sosyal ve iktisadi hayatını
yansıtan mahkeme kararlarını ihtiva eden bu siciller incelenmeden Osmanlı
devletinin siyasi, idari ve sosyal tarihini hakkıyla ortaya koymak mümkün
değildir.
Son zamanlarda artarak devam eden şehir tarihi araştırmaları ve yurdun
muhtelif bölgelerindeki mahalli hayata ait ilmi araştırmaların birinci
derecede kaynağı şer’iyye sicilleridir. Özellikle bir bölgenin tarihi ve iktisadi
şahsiyetini ve bütünlüğünü meydana çıkarmak gayesiyle kaleme alınan bu
çeşit tarihler, geçmişi bütün canlılıklarıyla yeniden yaşatan şer’iye sicilleri
incelenerek ve bu değerli tarih malzemesi tahlil edilerek senteze gidilmedikçe
daima eksik ve kısır kalmaya mahkumdur.
Bunlar sadece bizim tarihimiz için değil, bugün Osmanlı Devleti
toprakları üzerinde kurulmuş bir çok ülkenin tarihini de ilgilendiren kıymetli
birer vesikadırlar. Sadrazamlar, şeyhülislâmlar, kadıaskerler gibi büyük devlet
adamlarının hayat hikayelerinin ayrıntıları ile bütün kademelerdeki taşra
görevlilerinin tayin, nakil ve azl gibi işlemlerinin kaydedilmesi dolayısıyla
diğer arşiv vesikalarının yanında kullanılması gerekli vesikalardandır. İslâm
hukukunun ferdi hukuk, aile hukuku, eşya ve borçlar hukuku, kamu hukuku
gibi çeşitli sahalarına ait tatbikatının yansıdığı belki de yegane kaynakdır.
Kanunnâme ve fetvâ kitaplarının nazari hükümlerinin tatbikatta nasıl yürüdüğü
ve ne gibi gelişme ve değişmelere uğradığını gösteren en teferruatlı
belgelerdir.
Şer’iye sicillerinin genel tarihe katkıları yanında belki de en orjinal
özellikleri olarak, mahalli tarih için taşıdıkları değerleri ön plâna çıkmaktadır.
Tabii olarak mahalli tarih, genel tarihin teferruatı olması dolayısıyla onu
ikmâl eden bir özellik arzeder. Bugün birçoklarının adları değişmiş, bazıları
iktisâden gelişmiş veya gerilemiş veyahut da büsbütün terkedilmiş olmalarına
rağmen eskiden meskun olan veya olmayan yerleri bildirmeleri itibariyle
şehir, kaza, mahalle, köy, mezrea, özellikle aşiret ve cemaat adlarını ihtiva
eden resmi kayıtlar iskân tarihimiz için baha biçilmez vesikalardır.
Her şer’iye sicili bulunduğu yerin iktisadi hayatına dair birinci elden
orjinal vesikalardır. 15 ilâ 20. asırlar aralarında Türk milletinin ve özellikle
Anadolu halkının yetiştirdiği tarım ürünleri, imâl ettiği sanayi mamülleri,
Anadolu’da mevcut olan san’at ve meslek çeşitleri, halktan toplanan vergiler,
devletin memurlarına ödediği tahsisâtlar, hukuk ve ceza davalarındaki
tazminatların miktarı ve cinsi, para arzı ve çeşitleri, para enflasyon ve deva90
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
lüasyonunun gerçek manâdaki tarihi seyri, özellikle narh kayıtlarının incelenmesiyle
bunun bölgelere yansıyış şekli ve tesir derecesine dair en doğru
ve doyurucu bilgiyi şer’yye sicilleri verir.
Devlet teşkilatının ve müessseselerinin hem sıhhatli tesbiti noktasında,
hem de taşradaki uzantılarının veya numunelerinin işleyişini ve zaman
içinde meydana gelen değişme ve gelişmelerini izleyebilmek açısından
şeri’yye sicilleri bakılması mecburi kaynaklar konumundadırlar. Kısaca tarihten-
coğrafyaya, dilden-edebiyata, san’attan-folklora çok geniş sahada
namütenahi ve mühim bilgiler ihtiva eden bu defterlerde her araştırmacı
kendini ilgilendiren az veya çok birşeyler bulabilir.
195 No’lu Mardin Şer’iye Sicili
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicil Defteri, fizikî görünümüyle genel
olarak Osmanlı arşivlerinde bulunan ve muhtemelen bir sistem ve anlayışın
mahsulü olarak şekillenmiş diğer defterler gibi bir defterdir. Defter, 14/15
cm eninde 35/36 cm boyundadır. Toplam 60 varak/ 120 sayfadan ibaret olup
sonradan ciltlendiği veya cilde ilaveler yapılarak elden geçirildiği
anlaşılıyor. Belge özetlerine esas olan defterin sayfa numaraları tarafımızdan
verilmiş olup bu haliyle 120 sayfa olarak tesbit edilmiştir. Bu sayfalar
üzerinde de yine tarafımızdan 242 adet belge tesbit edilip
numaralandırılmıştır. Bu belgelerin 25 adedi Arapça yazılmış olup geriye
kalanları Türkçe’dir.
Defterde, aklâm-ı sitte adı verilen yazı türlerinden olan nesih ve talik
türündeki yazılara tesadüf ediliyorsa da, büyük bir kısmında, çoğunlukla
diğer sicillerde de görülen, divânî kırması dediğimiz yazı türü kullanılmıştır.
Hatta arada bir özellikle başlık türü ifade eden kısımlarda sülüs hattı da
kullanılmıştır. Defterin içinde hususiyle muhasebe kayıtları konusundaki
belge türlerinin altında olmak üzere kadı mührü de görülmektedir. Özetlerin
verildiği kısımda da tek tek belirtildiği üzere bazı okunamayan veya
okumayı güçleştiren tahribatlar görülüyor
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicil Defteri’nin 18. yüzyıla ait olduğu
kesindir. Belgelerin ait oldukları tarihler nazar-ı itibara alındığında, ağırlığın
18. yüzyılın ikinci yarısında olduğu görülmektedir. Daha dikkatle ele
alındığında ise asıl döneminin 1760 ile 1765 yılları arasına tesadüf ettiği
anlaşılmaktadır. Bu tarihlerin öncesi ve sonrasına tesadüf eden belgelerin
bulunması da genellikle şer’iye sicillerinde sık rastladığımız bir durumla
izah edilebilir. O da bu defterlerin başına veya sonuna sonradan ilaveler
yapılan varakların bulunduğudur. Bu ilave varaklar defterin ait olduğun
yerde o yerin kadılığı tarafından yapılabilirdi. Bunun dışında daha sonraki
devirlere ait olmak üzere, bu defterler bir arşiv malzemesi haline getirilirken
çok dikkat edilmeden bir defter cildi içine farklı tarihlere hatta farklı yerlere
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
91
ait belgelerin bulunduğu varakların da ilave edildiğidir. Ayrıca yine
özensizlikten kaynaklanan ve bir döneme ait olan bir defterin içindeki boş
varakların çok sonraları kullanılmasından doğan bir durumun da olabileceği
de değerlendirilmelidir.
Bizim defterimizde de muhtemelen aynı durum söz konusudur.
Defterin bazı yerlerinde bazı belgelerin baş kısmının bazılarının da son
kısımlarının olmayışı bunun bir alametidir. Özelikle geç devirlere ait olanlar
ile tarihsiz olan belgeler defterin son kısmına tesadüf etmektedir ki, yukarıda
işaret ettiğimiz gibi özensizlikten kaynaklanmakta ve özellikle elimizdeki
defterin genel karakterine uymayan ve tereke kayıtlarının gösterildiği belge
gurubunu teşkil etmektedir. Aşağıda defterdeki belgelerin hangi tarihlere ait
olduğu bir tablo halinde verilmektedir:
Tablo 1: 195 Nolu Mardin Şer’iyye Sicili’ndeki Belgelerin
Hangi Yıllara Ait Olduğunun Dökümü
Tarih(hicri/miladi) Belge adedi
1007/1598 1
1150/1737 1
1169/1756 1
1170/1757 1
1171/1758 1
1172/1759 2
1173/1759-60 34
1174/1760-61 39
1175/1761-62 39
1176/1762-63 17
1177/1763-64 28
1178/1764-65 25
1179/1765-66 13
1189/1776 1
1190/1776 3
1212/1797 1
1213/1798-99 4
1214/1799-1800 6
1321/1903 1
Tarihi olmayan veya
okunamayan
25
92 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Tablo 2: 195 Nolu Şerriye Sicilinde Bulunan Belgelrin Konularına Göre
Tefrruatlı Dökümü:
Belge konusu Belge
sayısı
Sayfa No/Belge No
Nafaka 1 1/1
Alacak Verecek 3 1/2, 5/15, 105/216
Nikah 1 1/3)
Vakıf 11 1/4, 3/8, 6/17, 11/33, 24/55, 24/57, 25/58,
26/59, 39-40/78, 50-51-52/89, 77/148
Mülk Alım Satımı
17 2/5, 2/6, 3/9, 4/11, 4/12, 5/16, 7/18, 7/19, 9/25,
9/26, 9/27, 9/28, 10/30, 16/43, 27/61, 79/155,
102/207
Miras 2 2/7, 79/154
Yaralama 2 3/10, 10/31
Ortaklık Anlaşmazlığı
1 4/13
Vasi Tayini 1 5/14
Seyitlik Davası 5 7/20, 7/21, 8/22, 8/23, 8/24
Hibe 2 10/29, 13/37
Vergi 5 10/32, 16/42, 32,70, 56/99, 57/100
Kaymakam Tayini
1 11/34
Tereke Kaydı 21 12/35, 94/184, 96,191, 109/225, 109/226,
110/227, 110/228, 111/229, 111/230, 112/231,
113/232, 114/233, 115/235, 116/236, 117/237,
117/238, 118/239, 119/240, 119/241, 120/242
Mum Satışı 1 12/36
Maaş Tahsisi 2 13/38, 13/39
Kira 2 13/40, 21/53
Salyane Defteri 10 14-15/41, 17/44, 22-23/54, 58-59/102, 70/132,
74-75/141, 80/156, 90/175, 101/204, 107/221
Naib Tayini 14 18/46, 20/50, 34/72, 47/85, 54/92, 61/110,
76/143, 78/149, 82/158, 85/163, 89/173,
94/183, 95/190, 100/201
Mardin Mahkemesinin
Yetki
alanı
1 18/47
Voyvoda Tayini 6 19/48, 19/49, 31/68, 47/84, 76/144, 87/169
Askerin ihtiya- 1 20/51
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
93
cının Karşılanması
Şiir 1 20/52
Mumhane İşletmesi
3 27/60,63/117, 93/182
Kürt Süleyman
Beyin tenkili ve
tedibi
2 28/62, 29/65
Kolcubaşılık
Hizmeti
2 28/63, 28/64
Görev Süresinin
Uzatılması
5 30/66, 30/67, 36/75, 46/83, 55/96
Saray İçin Kurutulmuş
Meyve
Tedariki
2 32/69, 45/82
Eksik Altınların
Yasaklanması
1 33-34/71
Aşiretler Arası
Sulh
1 34-35/73
Vezirlik Tevcihi 1 37/76
Menzil Düzeni 1 37-38/77
Vali Tayini 1 39-40/78
Cizye Tahsili 2 40-41-42/79, 43/80
Zulmün önlenmesi
1 43-44-45/81
Asker Nakli 4 48/86, 100/202, 102/206, 108/223
Mar Baş Sikkesinin
Tedavülden
Meni
1 48-49/87
Nakibüleşraf
Kaymakamı
Tayini
2 50/88, 95/189
Hazine Nakli 6 52/90,53/91,84/161,86/165,86/166,94/185
Mardin Menzilinin
İşletilmesi
3 54/93,54/94, 55/95
Katip Tayini 2 56/97, 73/138
Müftü Tayini 2 56/98, 59/103
Nusaybin Menzilinin
İşletilmesi
2 59/104, 92/177
Arazi Davası 2 60/105
94 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Kadı Tayini 5 60/106,62/112, 62/113, 66/122, 93/180
Osmanlı Döneminde Mardin’in İdarî Yapısı
Coğrafî mekân olarak el-Cezire’nin bir parçası olan Mardin, tarihin
eski devirlerinden beri bu coğrafî bütünlüğün aksettiği idarî yapıların bir
parçası olmayı sürdürmüştür. Bu çerçevede Mardin, Yavuz Sultan Selim’in
Safeviler üzerine yaptığı ve Çaldıran zaferi ile sonuçlanan 1514 tarihli
seferinden sonra Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Mardin, zikredilen seferi
müteakip yöredeki Osmanlı hakimiyetini tam manasıyla tesis etmekle
mükellef olan Bıyıklı Mehmet Paşa’nın faaliyetleri sonucunda teşkil edilen
Diyarbekir Beylerbeyliği’ne bağlı bir sancak merkezi haline getirildi ve
böylece 1515 yılında Osmanlı idarî yapısındaki ilk hüviyetini kazandı.
1518 Tarihli tahrir defterinde Mardin, Savur, Nusaybin ve Habur
(Kabur) nahiyelerinden ibaret bir sancak merkezi olarak kaydedilmiştir.
1526 Tarihli defterde ise habur nahiyesi yerine Berriyecik nahiyesi
eklenmiştir. 1540 Tarihli tahrir defterinde Duraçlu adıyla anılan bir
nahiyeden ve kendi adıyla kayıtlı kaza merkezinden ibaret bir sancaktır ve
sancak olma durumu 1554 tarihine kadar sürmüştür. 1564 Tarihli tahrir
defterinde ise Diyarbekir Beylerbeyliği’nin (Eyalet) Amid sancağına bağlı
bir kazasıdır. Bu idarî yapı bütün 17. yüzyıl boyunca ve elimizdeki 195 nolu
şer’iye defterimizin ait olduğu 18. yüzyılda da devam etmiştir. 19. yüzyılın
başında Bağdat Paşalığı’na bir ara da Musul’a bağlanmıştır. Bu arada yörede
çıkan aşiret isyanları idarî yapyı da etkilemiş sık değişen durum bir
belirsizlik ve idarî yapıda kararsızlık olarak tezahür etmiştir. Nihayet 1870
tarihli Vilâyet nizamnamesi ile tekrar Diyarbekir vilayetinin bir sancağı
haline gelmiş ve bu yapı Cumhuriyet idaresine kadar bu şekilde sürmüştür.
Tablo 3: Şehirdeki İdareciler ve İlgili Belgeler
KADI
1173 senesi Şaban ayının gurresinde, Mardin Kazası’nın umur-u şeriyyesi
Seyyid Osman Efendiye tefviz ve sipariş olunmuştur.(106 nolu belge)
1 L 1173/17 Nisan 1760 tarihinde Mardin Kazası kadısı Seyyid Ahmed
Efendi hakkında bazı kimselerin yaptığı şikâyet üzerine görevinden alındığı
ve yerine Seyyid Abdurrahim Efendinin atandığı, ancak yapılan araştırma
sonucunda bunun yanlış olduğu ve tekrar Seyyid Abdurrahim Efendinin
görevden alınarak Seyyid Ahmed Efendinin kendi görevine atandığına dair
belge.(62/113 nolu belge)
1 M 1174/13 Ağustos1760 tarihinde Mardin Kazasının şeri işlerini yürütMardin
Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
95
mek üzere Seyyid Abdurrahim Efendinin atandığına dair belge. (66/122
nolu belge)
Gurre-i Ş 1175/25 Şubat 1762 tarihinde Amid kazası mülhakatından Mardin
kazası’nın umur-u şer’iyesi Seyyid İbrahim Efendiye tefviz olunmuştur.(
93/180 nolu belge
NAİB
1171 yılında Seyyid İbrahim Efendi’nin naib olarak Mardin’de bulunduğu
üç nolu belgeden anlaşılmaktadır. Bu belge bir nikah izni belgesidir.(3 nolu
belge)
Diyarbekir kadısı Mesud tarafından 1179 senesi Rebiülahir ayı ortasında
Mardin kazası naibliğine Mevlana Abdulkadir Efendinin tayin olunduğuna
dair mürasele.(20/50 nolu belge)
Mardin nahiyesine 1177 yılı Cemaziyelevveli gurresinden itibaren naib
olarak Seyyid Abdulkadir Efendinin tayin olduğunu bildiren 1 CA 1177/7
Kasım 1763 tarihli mürasele. (34/72 nolu belge)
Mardin kazası niyabeti, İbrahim Efendiye 1178 senesinin Cemaziyelahir
gurresinde tefviz kılındığına dair 1 C 1178/26 Kasım 1764 tarihli belge.(
47/85 nolu belge
Amid kazası muhafazasından Mardin nahiyesi niyabeti, 1178 senesi Şaban-ı
Şerif’in gurresinde Seyyid İbrahim Efendiye tefviz olunduğuna dair 1 Ş
1178/24 Ocak 1765 tarihli belge.(54/92 nolu belge)
Mardin kazasında naib olan Seyyid Abdurrahim Efendinin vefat etmesi
üzerine adı geçen kazanın niyabeti Seyyid İbrahim Efendiye sene 1174 Saferinin
gurresinde tefviz olunmuştur.(110 nolu belge)
Mevlana Seyyid İbrahim Efendinin Mardin kadısı niyabetine tayin olunduğuna
dair 1 L 1174/6 Mayıs 1761 tarihli belge. ( 76/143 nolu belge)
Amid kazası mülhakatından Mardin kazası niyabeti Seyyid Ahmed Efendiye
tefviz ve sipariş olunduğuna dair 1 ZA 1174/4 Haziran 1761 tarihli belge.(
78/149 nolu belge)
Mardin kazasının umur-u niyabet-i şeriyyesi Mevlana Seyyid İbrahim
Efendiye tefviz olunduğuna dair 1 S 1175/1 Eylül 1761 tarihli belge.(82/158
nolu belge)
Mardin kazası niyabetinin Seyyid İbrahim Efendi tefviz olunduğuna dair 1
B 1175/26 Ocak 1762 tarihli belge.(89/173 nolu belge)
Mardin Kazası niyabeti, Amid Mahkemesinde ikinci katip olan Hacı
Mehmed Efendiye emaneten tefviz ve sipariş olunduğuna dair 1 L 1175/25
Nisan 1762 tarihli belge.(94/183 nolu belge)
1176 yılının Muharrem ayının gurresinde Mardin kazası umur-u şeriyesi
Seyyid İbrahim Efendiye tefviz olunduğuna dair belge.(95/190 nolu belge)
Gurre-i Cemaziyelahir 1175/28 Aralık 1761tarihinde Mardin Kazası niyabe96
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
ti, Mardin sakinlerinden Seyyid Ahmed Efendiye irsal olunduğuna dair
belge. (201 nolu belge)
MÜFTÜ
Mardin Müftüsü Seyyid Ahmed Şakir Efendinin, 1178 senesinin Ramazan
ayının gurresinde tekrardan bu göreve atanması ile ilgili (56/98 nolu belge).
Mardin Müftüsü Seyyid Ebubekir Nesri’nin vefatı sonucunda, Evail-i CA
1173/21-30 Aralık 1759 tarihinde Mardin Müftülüğüne eski müftü Seyyid
Ahmed Şakir Efendi tekrar getirilmiştir. (59/103 nolu belge)
Mardin müftüsü Seyyid Abdullah Ezheri Efendinin hoş olmayan davranışlarından
dolayı görevden alındığını ve yerine Hindizade Seyyid Hüseyin
Efendinin Evail-i RA 1174/23 Ekim-1 Kasım 1760 tarihinde atandığına dair
belge.(62/115 nolu belge)
15 RA 1175/14 Ekim 1761 Mardin Müftüsü Şakir Seyyid Ahmed Efendinin
hakkında şikâyet üzerine Mevlana Sami Seyyid Hüseyin Efendiye müftülük
verildiğine dair belge. (86/167 nolu belge) Ancak durumun doğru olmadığı
anlaşılmış ve Seyyid Ahmet tekrardan müftülüğe tayin olunmuştur.(87/170
nolu belge)
VOYVODA
1173 yılının Cemaziyelevvel ayının başlarına ait bir belgede (36 nolu belge)
Mardin Voyvodasının Hasan Ağa olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Hasan
ağanın ilk olarak ne zaman bu göreve getirildiğine dair bir belge bu defterde
bulunmamaktadır.
29 Z 1173/12 Ağustos 1760 tarihinde ise Mardin voyvodalığının Osman
ağaya verildiği 68/124 nolu belgeden anlaşılmaktadır.
1 Mart 1174/12 Mart 1761 tarihinde ise Mardin Voyvodalığı Mustafa ağaya
verilmiştir.(76/144nolu belge)
22 R 1175/20 Kasım 1761 tarihinde Mardin Voyvodalığı Mustafa ağanın
yerine Ömer Ağa’ya tevcih edilmiştir.(87/169 nolu belge)
25 Z 1176/7 Temmuz 1763 tarihinde Mardin voyvodası Ömer ağanın bazı
hizmetlerde ihmal ve kusuru görülüp azli gerektiğinden azlolunmuş, yerine
eski kethüda ağalarından Hasan ağa tayin olunmuştur(31/68 nolu belge)
11 Ş 1177/14 Şubat 1764 tarihinde Mardin Voyvodası Hasan Ağanın görev
süresi, gösterdiği yarardan dolayı uzatılmıştır.(36/75 nolu belge)
29 RA 1178/26 Eylül 1764 tarihinde ise Mardin Voyvodası Hasan Ağa’nın
hakkındaki şikâyet üzerine görevinden alınıp yerine eski Mardin voyvodası
olan Ömer ağanın getirildiği anlaşılmaktadır. (84 nolu belge).
Mardin voyvodası Ömer ağanın acz ve kusurunun bulunması nedeniyle
yerine 22 S 1179/10 Ağustos 1765 senesinde mirahur Hacı Süleyman Ağa
tayin olunmuştur.(19/48, 19/49 nolu belgeler)
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
97
25 Muharrem 1190/16 Mart 1776 tarihinde ise Hasan Ağanın tekrar Mardin
Voyvodalığına getirildiği anlaşılmaktadır. (107/222 nolu belge)
NAKİBÜLEŞRAF KAYMAKAMI
1 B 1178/25 Aralık 1764 tarihinde Seyyid Mustafa Efendi, Mardin kazasındaki
sadat-ı kiram üzerine kaymakam tayin edilmiştir(50/88 nolu belge)
Mardin Kazası’nda halen Kaymakam olan Seyyid (?) Efendinin 1179 yılının
Rebiülahir ayının 1 gününde tekrar bu göreve atanması ile ilgili kayd.
(102/205 Nolu belge
MÜTEVELLİ
Nusaybin’de Hazret-i İmam Zeynelabidin vakfının Şeyh ve Mütevellisi olan
Seyyid Abdulbaki Efendinin ölümü üzerine yerine Seyyid Abdurrahim oğlu
Seyyid İbrahim Halife şeyh ve mütevelli olarak atanması hakkındaki 12 Ş
1173/30 Mart 1760 tarihli belge (61/111 nolu belge)
Mardin’de müftü olan Seyyid Ahmed Şakir’in yerine, oranın halkı tarafından
mektup gönderilerek hüsnü hali anlatılan Seyyid Abdullah’ın getirilmesine
dair Evasıt-ı Ş 1173/28 Mart-7 Nisan 1760 tarihli belge. (62/114 nolu
belge)
Osmanlı Şehri ve Şehir İdaresi Üzerine
Bu kısımda, zikredilen dönemde, Osmanlı Devleti’nin bir parçası
olmak itibariyle Mardin’i ve buna bağlı olarak tarihi seyir içinde ortaya
çıkan değişiklikleri nazar-ı itibara alarak şehirle ilgili genel ve kısa bir
değerlendirme yapacağız.
18.yüzyılda Osmanlı Devleti idari yapı bakımından büyük bir
değişiklik göstermemektedir. Klâsik dönem Osmanlı müesseseleri şematik
olarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. Ancak uygulamada görülen farklılıklar,
var olan müesseselerin aslî fonksiyonlarını yerine getirememelerine sebep
olmuştur. Tarihin getirdiği mecburiyet ve şartlara adabte olamama,
uygulamadaki farklılıkların bozulma olarak ortaya çıkmasına yol açmıştır. 15.
yüzyıldan başlayarak gelişen ve 18. yüzyıla devreden müesseselerin pek çoğu
ismen varlıklarını korumakla beraber deruhde ettikleri fonksiyonları yerine
getiremez olmuşlardır. Bu durum Osmanlı Arşivi'ne giren her dikkatli
araştırıcının çok rahat tesbit ededebileceği bir konudur. Daha önceki
yüzyıllarda ikinci ve üçüncü derecede rol oynayan bazı yapılanmalar, bu
yüzyılda öne çıkmış, önceden birinci plânda rol oynayanlar ise daha geri plânda
kalarak tesirlerini giderek azaltmışlar veya sadece adları kalmıştır.
Mardin bu dönemde Osmanlı adlî taksimatında kaza merkezi, mülkî
taksimatında sancak olmasının yanında bir şehir merkezidir. Üstelik Osmanlı
döneminde kurulmuş veya gelişmini tamamlamış değil, geçmişi çok gerilere
giden ve kendine mahsus özellikleri olan ve tarih içinde bir şehre ait
98 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
müsseselerin çoğunu iktisab etmiş bir şehirdir.
Şu halde şehir nedir, sorusunun cevabına ihtiyacımız var. Büyüklükküçüklük
veya herhangi bir vasfı ön plâna çıkaran başka bir adlandırmadan
önce “nötr” bir ifade ile şehri tarif etmekle işe başlamanın en isabetli
yaklaşım olduğu düşüncesinden hareketle bir tarif yapılabilir. Günümüzdeki
yaygın anlayışa göre, resmi bir kabulle belirlenen sayılarda nüfusun yaşadığı
fizikî mekânlar şehir olarak nitelendiriliyor.
Ancak tarihi incelemelere ait olan dönemlerde hangi büyüklükteki
nüfusun yaşadığı yerleri şehir olarak kabul etmek gerekir sorusunun cevabı
pek açık ve kesin değildir. Dolayısıyla herhangi bir yerleşim biriminin şehir
olarak kabul edilip edilmeyeceği şehirdeki bir takım müesseselerin varlığına
ve onların fonksiyonlarına bağlıdır. Bunların miktarı, yaygınlığı ve işlerliği
şehirleri kategorize etmemize yaramaktadır. Başka bir ifadeyle şehir, idarî ve
iktisadi bir faaliyet alanıdır. İdareci zümrenin yapısı ve iktisadi faaliyetin
kapasitesi bu kategorizedeki en belirleyici unsurlardır.
Bir yerleşimin şehir olarak tanımlanabilmesi için bazı unsurları
bünyesinde bulundurması gerektiğine işaret ettik. Ana hatlarıyla
örneklendirirsek şehir olarak nitelendirilen yerleşim biriminde, Osmanlı
dönemi için şehrin idari yapısına göre, bir sancak beyi ya da en azından bir
kadı bulunmalıdır. Çarşısı veya pazarı olmalı ve buralarda oluşan iktisadî
faaliyetin tabii sonucu olarak ortaya çıkan vergilerin varlığı ve bunlarla ilgili
işlemlerin yapıldığı ispatlanmalıdır. Buna bağlı olarak nüfusun
çoğunluğunun geçiminin tarım dışı faaliyetlere dayalı olduğu anlaşılmalıdır.
Bu durum ise şehrin fiziki yapısıyla doğrudan doğruya ilişkilidir.
Bu çerçevede defterimizin ihtiva ettiği dönemde Mardin şehri hangi
özellikleri taşımaktadır ve hangi kategoriye sokacağımız bir şehirdir? Bunu
açıklamadan önce şehirle ilgili problemi ve soruları daha detaylandırmayı
faydalı buluyoruz. Yani şehri hangi vasıflarına göre tarif ve tasnif
edebileceğimizi belirtmemiz gerekiyor. Yukardaki tespitler ışığında Mardin,
Osmanlı döneminde bir şehir olduğuna göre, Osmanlı kimliği ile tarif
edilecek bir şehir midir? Bu soruya cevap vermek için Osmanlı kavramının
muhtevasının belirlenmesine ihtiyaç var. Bu muhteva tespit edildikten sonra
şehri maddî ve fizikî mekândan tecrid ederek bir din, medeniyet veya kültüre
râm edebiliriz. Bu noktadan hareketle mücerred bir Osmanlı kimliğinden,
Osmanlı kültür ve medeniyetinden bahsedilebilir mi? Bu soru doğru bir soru
mudur? Verilen cevabın geçerlilik ve yaygınlık derecesi nedir? Bilindiği gibi
şehir tarihleri, parçası oldukları politik, ekonomik ve sosyal sistemlerin
tarihlerinden ayrılmazlar. Zira şehrin sahip olduğu özellikleri, o şehrin bağlı
bulunduğu sosyal sistemin gelişmişlik seviyesi ve devrin teknolojik şartları
belirler. Bu sebeple sadece üzerinde inceleme yapılan şehrin üzerinde değil,
mensup olduğu bölgenin diğer şehirleri de dikkate alınmalı ve karşılaştırma
ve tesbitler yapılarak o şehrin rolü üzerinde konuşulmalıdır.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
99
Bunlarla meşgul omak bu kitabın girişi için yazılan konuyu çok
aşmaktadır. Buna rağmen tarihî bir tabir olarak Osmanlı şehri dediğimizde,
bir veya bir çok özelliği belirtilerek tarif edilmeye çalışılan bir ifade ile
büyük bir Osmanlı şehrinden mi, küçük bir Osmanlı şehrinden mi
bahsediyoruz? Bu büyüklüğün ölçüsü nüfus mu, fizikî mekân mı? Coğrafî
konumlarına göre düşündüğümüzde deniz kenarında veya içeride bir şehir
mi yoksa büyük bir nehrin kenarındaki bir şehri mi kastediyoruz? Büyük bir
dağ eteğinde kurulmuş bir şehirden mi yoksa düz bir ovanın veya geniş bir
platonun üzerine kurulmuş bir şehirden mi bahsediyoruz? Bu coğrafî
zaruretlerin getirdiği oluşumlar dışında, tarihin getirdiği şartlara bağlı olarak
bir kale şehrinden mi yoksa açık bir şehirden mi bahsediyoruz. Vaktiyle
bulunduğu bölgede idarî merkez olmuş bir şehir mi yoksa yollardan ve
gözlerden uzakta kalmış bir şehirden mi söz ediyoruz. Başlangıçta Osmanlı
hakimiyetine girmiş bir şehirden mi yoksa çok geç devirde ele geçmiş bir
şehri mi kastediyoruz? Hele din ve milliyetlerin belirleyici bir rol oynadığı
tasnife göre Anadolu'daki bir Osmanlı şehrinden mi, Balkanlardaki bir
Osmanlı şehrinden mi yoksa Arabistan veya Kuzey Afrika'daki bir Osmanlı
şehrinden mi bahsediyoruz? Osmanlı coğrafyasının bir kısmı üzerinde hakim
oluşları nazar-ı dikkate alındığında bir Selçuklu, İhanlı veya Memluk şehri
demek doğru bir ifade olacak mı veya niye daha önceki kültür ve medeniyete
ait bir adlandırmayı tercih etmiyoruz?
Görüldüğü ve anlaşılacağı üzere, Osmanlı şehri denildiğinde prototip
bir şehri göstermek mümkün değildir. Ancak bütün bunlar Osmanlı şehri
kavramını kulllanmamıza engel hususlar değildir. Osmanlı şehri ifadesiyle,
siyasi ve coğrafi bakımdan Osmanlı idaresine bağlı şehirler kastedilmektedir
Belki biraz edebi ve mücerred/soyut bir ifade olacak ama şehir denildiğinde,
bir ruh ve renk olarak, insanların algılayışlarında Osmanlı şehri şeklinde
adlandırılabilecek bir imaj canlanmaktadır. En azından estetik bir değer
olarak Osmanlı şehri kavramını kullanmak veya tercih etmek mümkündür.
Bu kabulden yola çıkarak Mardin, şeri’ye sicil defterimizin ait olduğu
dönemde bir Osmanlı şehridir diyebiliriz.
Mardin’in de tâbi olduğu bu şehir yapısının tarihi arka plânına
baktığımızda kısaca şu süreci müşahede ediyoruz: Esas itibariyle Orta Asya
Türk şehir tipiyle İslam şehri temelinde mahalli şartlar ve özelliklere göre
şekillenen bir Osmanlı şehir gelişiminden bahsetmek mümkündür.
Dolayısıyla bu süreç, Osmanlı şehrine zaman içinde hüviyetini kazandıran
ve belirleyen bir zenginlik ve çeşitliliğe ulaşmıştır. Daha açık bir ifade ile
Türkler yerleşmek üzere Anadolu’ya geldiklerinde mevcut Bizans şehirleri,
küçülmüş ve korunma endişesinin ön plâna çıktığı ve bu sebeple müstahkem
kaleler ve bunun etrafında dar bir çemberden oluşan iskân mahallerine
dönüşmüş bulunuyordu. Dolayısıyla 12. ve 13.yüzyılda Selçuklu hakimiyeti
altında kesif bir müslüman Türk topluluğunun dahil olmasıyla büyüyüp
100 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
gelişen şehirlerin görünüşleri de, yeni sakinlerin eski yurtlarındaki
şehirlerine benzer birer manzara arzetmeye başladı. Gayet tabii olarak sebep
sonuç ilişkisi içinde bu fiziki yapı manevi kültür dinamiklerini de
beraberinde getirmiş ve varlığını bu yeni mekânlarında da devam ettirmiştir.
Bu yapının en bariz ve güzel numunelerini Konya, Kayseri, Sivas, gibi Orta
Anadolu şehirlerinin yanında Erzurum, Diyarbakır ve Mardin gibi Doğu
Anadolu şehirlerinde de müşahede etmek mümkündür.
Tevarüs eden bu fizikî yapıya ilave olarak beşerî bir genel özellikten
de bahsedecek olursak; Osmanlı Devleti’nde, günümüze kadar yanısıyan
etkilerinden de görüleceği üzere, tarihî geçmişi çok gerilere giden adlarını
zikrettiğimiz ve etmediğimiz çok bilinen, bir kaç büyük merkez istisna
tutulduğunda, şehir ile şehir altı yerleşim birimleri, ziraî faaliyetler itibariyle
benzerlikler gösterir. Şehirde oturup da ziraî faaliyet dışındaki kendi
meslekleri ile meşgul olan insanlar, gerek iktisadî zaruret gerekse hayat
tarzlarındaki alışkanlıklar dolayısıyla şehir civarındaki veya şehre yakın
köylerindeki bağ-bahçe ve arazilerde üretim faaliyetlerinde bulunurlardı. Bu
yüzden bir çok şehir, ziraaî faaliyetin yoğunlaştığı mevsimlerde tenhalaşırdı.
Osmanlı şehirlerinde şehrin silüetini, genellikle bugünkü ifadeyle
kamu binası olarak niteleyebileceğimiz yapılar teşkil eder. Bu binalar da
hanedan veya idareci zümrenin vakıflar eliyle tesis ettiği yapılardır. Bu
yapılaşma tarzı, payitaht İstanbul’dan taşraya doğru yayılır ve kurulduğu
yerin özelliklerini ve eski dönemlere ait izleri ve görüntüleri de muhafaza
eder. Bir Osmanlı şehrinin fizikî mekân olarak oluşumu genel hatlarıyla
şöyledir:
Osmanlı şehir plânında hakim olan unsurlar cami, bedesten ve
imâret ve benzerlerinden oluşan ve tarihi tabirle külliye dediğimiz yapılardır.
Şehre gelen yollar umumiyetle buralara ulaşır ve aralarında düzenli bir
bağlantı vardır. Bunun dışında en yagın alanlar, iktisadî faaliyetlerin
yürütüldüğü çarşı ve pazar yerleridir. Şehrin asıl merkezini oluşturan
bedestenlerin etrafında yalnızca bir geceleme yeri niteliği taşımayan, aynı
zamanda bir ticaret yeri olan, hanlar yer alır. Genellikle şehirdeki bu
külliyelerde Cami-i Kebir veya Ulu Cami olarak adlandıran şehrin en büyük
ve en kalabalık ibadet yeri olan câmi ile beraber daha küçük câmilerinden
de burada yer alanlar olur. Bu merkezden diğer yönlere doğru bir yayılma
göze çarpar. Yayılmanın merkez noktasını da bedestenden başlayan ve
uzunçarşı denilen geniş cadde oluşturur. Uzunçarşı şehirde üretilen her tür
mal ve hizmet erbabının bulunduğu kesimdir. Uzunçarşıya açılan sokakların
her birin genellikle farklı iş kolunda mal ve hizmet üreten esnaf zümresi ve
bunların teşkilatı yer alır.
Vakıflar kanalıyla tesis edilmiş hanlar, bedestenler veya dükkan
topluluklarının sayısı ve büyüklüğü o şehrin büyüklüğünün göstergesi
olmasının yanında o şehrin ticari kapasitesinin de bir ölçüsüydü. Büyük
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
101
şehirlerin hemen hepsinde bir bedesten bulunurdu. Kapalı çarşısı olmayan
şehirlerde genellikle kervansaray adı da verilen bir iki han vardı. Bu
binalardan şehir dışında işlek yollar üzerinde olanları tüccarlar için güvenli
geceleme yerleri oluşturur, bazen de askerlerin yerleştirildiği kaleler olarak
kullanılırdı. Şehirlerdeki hanlar ise daha uzun süreli kullanılır, geçici olarak
gelen tüccarlar burada kalır, mallarını da aynı yerde saklarlardı. Bu hanların
Bazı hanlar belli bir malın ticaretine ayrılır ve giderek o malın adıyla
anılmaya başlardı. Bu tek türe dayalı imalât ve ticarete bağlı meşguliyet veya
daha geniş bir ifade ile sınai faaliyet şehrin tamamında ağırlık kazanıyor ve
geçerli oluyordu. Bursa’da ipekçilik Ankara’da dokumacılık örneğinde
olduğu gibi.
İşaret edildiği üzere bu fizikî yapıya bağlı olarak Osmanlı
şehirlerinin hemen hepsinde yaygın ve kuvvetli bir esnaf teşkilâtı vardı. Bu
teşkilat, en kuvvetli etkilerini 13.-14. yüzyıllarda gördüğümüz, menşei ve
oluşan gelenekleri itibariyle klâsik islâm dönemine kadar giden Ahiliğin bir
devamıydı. Ancak ilerleyen dönemlerde Osmanlı merkezî devlet anlayışına
bağlı olarak eski gücünü kaybetmiş, ilk zamanların kuvvetli ve bağımsız
karekterini yitirmişti. Bu şartlar altında şehirdeki her bir sanat kolunun
mensupları, belli bir sayıda gurup teşkil ederek faaliyette bulunmaktaydılar.
İçlerinden biri her hangi bir sebeple ayrılsa veya ölse yerini alacak kimsenin
belirlenmesi, belli kurallara veya bilinen bir düzene göre olmaktaydı. Her
meslek gurubunun (hirfet/lonca) başında, bir şeyh, bir kethüdâ, bir yiğitbaşı
bulunurdu. Bunlar o gurubun ustalarının oy birliği ile seçilirdi. Ayrıca
ustaların arasından seçilen bir veya iki kişiden kurulu "ehl-i hibre" (bilir
kişiler) belirlenir ve seçimin neticesi kadı defterine (şeriye siciline)
kaydedilmek suretiyle tescil edilirdi.
Esnaf arasındaki bu yapının nasıl işlediğine dair güzel bir örneğini
kendi sicilimizde görüyoruz: Sicil özetlerinde Sayfa No/Belge No:16/42’de
verilen belge Mardin esnafı arasındaki yardımlaşmanın resmi bir hüviyet
kazandığının delili olarak karşımıza çıkmaktadır. Belgede; “Halen kasaplar
şeyhi Seyyid Hamuş vesair kasaplık mesleğinden olan Salih, Mahmud,
Hüseyin Bey, Receb, Mustafa, Behlül ve diğer Salih Bey, ehl-i örf kendilerine
vergi çıkarırsa borçlarını ödeyeceklerini belirtmişlerdir.” Esnaf şeyhi olarak
seçilen kişilerin de durumlarının gayet iyi olduğunu Mardin’ki Attarlar
şeyhine ait bir kayıt göstermektedir. Yine sicil özetlerinde Sayfa No/Belge
No :50-51-52/892 şeklinde verilen belgedeki; “Şeyhu’l-Attarin olarak
meşhur olan Şeyhmusa Çelebi bin Hacı Hızır’ın Gölasiye mahallesinde
bulunan ve kendisine irsen intikal eden evini bütün eklentileri ile birlikte,
yine evine bitişik iki ipek dükkânını, Sukü’t-Tavil (Uzun Çarşı)’deki iki
dükkânını, Emir Hamamı bitişiğindeki ve batısındaki iki dükkânını, Sukü’l-
Attarin (Atarlar Çarşısı)’deki dükkânını, Hayyatin (Terziler Çarşısı)’deki
dükkânını, Suk-ı Babi’s-Sur (Sur Kapısı Çarşısında)’daki dükkânını ve aynı
102 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
yerdeki dükkânının üçte ikisini vakfettiğine dair vakfiye.” ifadeler bunu
gösterir.
Osmanlı şehrinde çarşı ve pazarlarda şehrin bulunduğu yörenin özelliklerine
göre çok çeşitli faaliyet alanları görülürdü. Bunlar umumiyetle her
türlü gıda maddelerinin pazarlanmasının yanında çeşitli imalat ve
zenaâtların icra edildiği yerlerdi ki aşağı yukarı bütün şehirlerde benzerleri
görülürdü: Bu noktada şehrimiz Mardin’de defterin ait olduğu dönemde
(Hicrî 14 Receb 1175 tarihli belge S. 18 B.2)) neler vardı bir misal olarak
topluca veriyoruz: Bezzazân, Bakkalân, İplikçiyân, Cullahân, Bazargânân,
Haffafân, Attarân, Kahveciyân, Ekmekciyân, Berber ve Hamamciyân, Kalaycı
ve Kazanciyân, Alafân, Sıvacıyân, Kazzazân ve Terziyân, Dellalân ve
Oturakciyân, Kürkciyân, Na’lbandân, Boyaciyân, Mutafân, Küpciyân,
Peynirduzân, Yağciyân ve Abaciyân, Bilezikciyân, Kebabciyân ve Aşciyân,
Neccarân, Kılıçcı ve Dökmeci ve Kuyumcu, Kassabân, Mimarân ve
Taşciyân, Kasarrân ve Boyaciyân, Demirciyân.
Şehrin en belirleyici unsurlarından olan bu iktisadî faaliyet alanların
dışındaki diğer mühim bir unsur da bu faaliyeti yürüten ve büyük ekseriyeti
o şehrin daimi sakinleri olan insanlardı. Bu sakinler de şehrin “mahalle”
adını verdiğimiz bölümlerinde otururlardı. Osmanlı şehrinde mahalle ise
hemen herkesin bir diğerini tanıdığı belirli kaideler çerçevesinde birbirinden
mesul ve dayanışma içinde ve haneler halinde yaşanılan şehir bölümleridir.
Başka bir tarifle de, mahalle adlarının çoğunlukla bir mescidin adıyla anılıyor
olmasından da anlaşılacağı üzere, aynı mesicidde ibadet eden "cemaatin"
aileleri ile birlikte yaşadıkları yerler olduğunu söyleyebiliriz.
Osmanlı şehrinde mahalle, idarî, iktisadî ve ictimaî bir bütündü. Bu
noktalardan kısaca bakacak olursak: İdari bütünlüğü Osmanlı büraktik işlemlerinde
çok açık seçik ve kesin bir dille ifade edilmemişse de arşiv kayıtlarında
mahallerin oldukça sık ve ayrıntılı zikredilmesi, fonksiyonları itibariyle
esas birim olarak mütalaa edildiğini gösterir. Ayrıca mahalle idarecileri yönünden
de bir belirsizlik gösterir ancak mahalle imamının ağırlığı kayıtlara
yansımaktadır. Bununla beraber eşraf olarak nitelenen şahıslardan olup o
mahallede oturanların da mahallenin idaresinde söz sahibi olmaları gayet
tabiidir. Avarız akçası gibi konularda mahallerin iktisadî bir bütün olarak
kabul edildiği görülüyor. Mahallenin camisi, mescidi ve buraların mum,
kandil gibi ihtiyaçların sağlanması, mektebi, çeşmesi gibi ortak kullanım
alanlarının bakımı korunması ve sair hususların sağlanmasının yanında mahalleliye
hizmet veren imam, müezzin, muallim gibi görevlilerin ücretlerinin
temininde mahalle sakinlerine müteselsil bir mesuliyet atfedilmesi bir bakıma
sosyal bütünlüğü ifade eder. Ayrıca hemşehri/hemşeri tabirinde ifadesini
bulan bir şehre ait olma halinin küçük ölçekte benzerini bir mahalleye ait
olma hissiyatında da görüyoruz. Mahalleli olmayanların mahalleye giriş
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
103
çıkışları takib edildiği gibi bir değişiklik hemen farkedilirdi. Bu duyguya
bağlı olarak mahalle muhafazakâr bir bütünlük gösteriyordu.
Arşiv kaytlarına baktığımızda mahallelerin teşekkülü ile ilgili olarak
dikkati çeken ilk hususun dinî ve meslekî karakterinin ön plânda olduğudur.
Genel hatları itibariyle müslim mahalleri gayrimüslim mahallerinden ayrıdır.
Gayrimüslimler sahip oldukları dinî inancın adını taşıyan mahallelerde otururken,
yukarıda işaret ettiğimiz gibi müslüman mahalleri de yine dinî inancın
bir alameti olarak cami ve mescid adıyla anılan mahallerlerde otururlardı.
Bunun dışında en yaygın husus meslek adı taşıyan mahallelerdir. Bununla
beraber şehirdeki mahalleler ve sakinleri birbirinden tamamen tecrid edilmiş
ve alâkasız birimler ve insanlar değillerdi. Arşiv kayıtları dikkatle incelendiğinde
aynı mahallede farklı meslekten insanların oturmasının yanından farklı
din /cemaâte mensup insanların da birlikte yaşadığını gösteren kayıtları görebiliyoruz.
Mesela müslümanlarla gayrimüslimlerin aralarındaki mülk/ev
satışları bunun bir göstergesidir. Bu birlikte yaşamada din değiştirmede bir
bir zorlama ve mecburiyetin olmadığını göstermesi bakımından sicil özetinde
verilen; Sayfa No/Belge No:106/219 belgede “Hıristiyan taifesinden
Meryem binti Şammas Yagob Bans, İslâm ile müşerref olup Aişe ismini almış,
ayrıca çocuklarından Ari Fatıma, Hanna Mustafa, Said de Mehmed
Said ismini almışlardır. Müslüman bir kadının gayrimüslim birisiyle evli
olması mümkün olmadığından mühtediyenin eşi Nami’ye Müslüman olması
teklif edildiğinde kendisi bunu kabul etmediğinden mahkeme kararıyla boşandıklarına
dair mahkeme ilamı” şeklindeki kayıt zaten Mardin’de diğer
Osmanlı şehirlerine nazaran daha yaygın olan bu durumun bir göstergesidir.
Yine gayr-i müslimlerin tabi olduğu hukukun Mardin’ki yansımasına sicil
özetlerinde verilen, Sayfa No/Belge No77/146’daki belgede; “Mardin’de
bulunan kiliselerin rahipleri İstanbul’a arz-ı hal sunup mevcut kiliselerinin
damlarının tamiri için izin istediklerinden, kiliselerin eski şeklini bozmamak
ve herhangi bir ek yapmamak şartıyla mevcut kiliselerin tamir edilmeleri
hususunda kendilerine ferman gönderildiğinden bahisle başkalarının dahl
ettirilmemesi hususunda Mardin voyvodası Osman Ağaya gönderilen buyruldu.”
kaydı önemlidir.
Şehri oluşturan fizikî unsurların en temel ve nihaî birimi ise evdi. Ev
fizik bir varlık olmanın yanında “hane” tabirinde ifadesini bulan bir sosyal
ünitedir. Her iki bakımdan ele alınıp özet olarak bir değerlendirme yapıldığında
şunlar söylenebilir: Öncelikle yaratılışın gereği olarak şehri bulunduğu
bölgenin tabiat ve iklim şartları ve özellikleri en belirleyici faktördür. Evlerin
taş, ahşap veya bunun karışımı olan kâgir tarzda inşa edilmeleri tamamen
bu şartlara bağlıdır. Evlerin birbirine göre konumlanışını da o şehrin kurulduğu
yerin topografyası belirler. Bütün bunların üstüne cemiyetin sahip olduğu
inanış ve anlayışlar ile sahip olunan ekonomik potansiyel evlerin nasıl
olacağını ortaya koyardı. Bu da kendiliğinden mimarî bir gelenek oluşturu104
195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
yordu. Bu gelenek bütün Osmanlı coğrafyasında ortak bir ev kültürü anlayışı
yanında zengin bir çeşitliliği de bünyesinde barındırıyordu. Başka bir deyişle
uslupta bütünlük ve devamlılık sağlanırken evler müstakil olarak kendine
mahsus şahsiyetlerini muhafaza ediyorlardı. Bu durumu da gayet tabiî olarak
sağlayan içindeki sakinleriydi. Bu bakımdan varlıklı birine ait bir konakla
mütavazi bir ev ictimaî fonksiyon bakımından paralellik gösteriyordu.
Mardin’de bir evin fizikî olarak nelerden müteşekkil olduğunu sicil
özetinde verilen iki belge tarif etmektedir: Sayfa No/Belge No:9/27’deki,
Evasıt-ı S 1177/20-30 Ağustos 1763 tarihli Arapça belgeki “Gerger veledi
Nasir(?), Kesper veledi Eygo ve Zikro veledi Selman’ın şehadetleriyle zevcesi
Mariye binti Selman’a vekâleten Edna (muhtemelen Başedna) mahallesinde
olan ve içerisinde misafir odası, mutfak, avlu, su kuyusu bulunan, güneyi
ve doğusu yol, kuzeyi Kuru varisleri, batısı Aliye mülküyle sınırlı olan evini
19 kuruşa İskender veledi Yosef ‘e satmıştır.” ifadeleri ile yine Sayfa
No/Belge No:7/19’daki Evail-i Ş 1175/25 Şubat-6 Mart 1762 tarihli Arapça
belgedeki “Seyyid Yahya bin Ali Çelebi, Gölasiye mahallesinde içerisinde
oda, iki sofa, odunluk, pencereli mahzen, aşağısında oda ve eyvan, altında
ahır, mutfak, tuvalet, su kuyusu ve avlu bulunan; güneyi, doğusu ve kuzeyi
yol, batısı Bağdasar mülküyle sınırlı evini 290 cedid Zolata kuruşa İsmail
Ağa el-Musullu bin Solak Ali Ağaya satmıştır.” ifadeler tarif ediyor.
Sonuç olarak Mardin, özetleri verilen sicilin ait olduğu dönemden
anlaşılacağı ve gösterdiği üzere, tipik bir Osmanlı şehridir; beşerî ve fizikî
özellikleri bu aidiyeti bütün yönleriyle yansıtmaktadır.
Prof. Dr. Kenan Ziya TAŞ
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
105
106 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
KAYNAKÇA
Akdağ, Mustafa; Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi 1453-1559, C. 2,
İstanbul 1979.
Akgündüz, Ahmet; Şer’iye Sicilleri, İstanbul 1988.
Armağan, Mustafa; Şehir Asla Unutmaz, İstanbul 1996.
Armağan, Mustafa; Şehir Şehir Ey Şehir, İstanbul 1997.
Atalar, Münir; Şer’iye Sicillerine Dair Kısa Bir Tarihçe”, Ankara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, S. 4 (1980).
Baltacı, Cahit; “Şer’iyye Sicllerinin Tarihsel Önemi”, Osmanlı Arşivleri
Sempozyumu Bildirileri, İstanbul 1985,
Berki, Ali Himmet; Büyük Türk Hükümdarı Sultan Mehmed Han ve
Adalet Hayatı, İstanbul 1953
Cansever, Turgut; İslâm’da Şehir ve Mimarî, İstanbul, 1992;
Ergenç, Özer; “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri”,
Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1071-1920, Ankara 1980.
Ergenç, Özer; “Osmanlı Şehrinde Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”,
Osmanlı Araştırmaları ,VI (1984).
Ergenç, Özer; Ankara ve Konya, Ankara 1995.
Faroqhi, Suraiya; Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan
Yirminci Yüzyıla, İstanbul, 1997.
Faroqhi, Suraiya; Osmanlı'da Kentler ve Kentliler. (Kent Mekanında
Ticaret ve Gıda Üretimi 1550-1650). İstanbul, 1993.
Ongan, Halit; Ankara’nın Bir Numaralı Şer’iye Sicili, Ankara, 1974.
Ortaylı, İlber; “Osmanlı Kadısı Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, SBFD,
XXX/1-4 (1974).
Ortaylı, İlber; Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı,
Ankara 1994.
Özdemir, Rıfat; XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara, Ankara 1986.
Pakalın, Mehmet Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.
III, İstanbul 1983.
Taş, Kenan Ziya; “Arşiv Malzemesi Olarak Şer’iye Sicilleri ve Taşra Üniversitelerinde
Tarih Araştırmaları”, I.Millî Arşiv Şurası, Ankara 1998.
Taş, Kenan Ziya; Eğin’in Bir Numaralı Şer’iyye Sicili, Transkripsiyon ve
Değerlendirme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1987.
Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet; Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, C. I,
İstanbul 1940.
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
107
İNDEKS
A
Acem Ermenileri, 43, 59, 69
Adliye Nezareti, 6
Amid, 27, 40, 41, 45, 49, 54, 55, 56, 59,
63, 65, 66, 68, 69, 71, 73, 74, 76, 77,
78, 79, 81, 84, 101, 102, 103
Amidiyye, 85
Anadolu, 5, 40, 42, 44, 46, 59, 96, 106,
107
Araban, 23, 24
Aynbürud, 54
B
Baban, 36, 37
Bağdad, 31, 33, 37, 38, 39, 42, 43, 47, 49,
51, 53, 57, 58, 59, 66, 67, 69, 70, 72,
78, 79, 82, 84, 85, 89
Basra, 33, 37, 38, 39, 42, 43, 47, 57, 58,
67
Behramki, 26
Bektaşi, 13
Benderzade, 87
Berber, 109
Beşe, 34
Bey Hamamı, 33
Bezirganzade, 55, 56, 59
Bezzazan, 89
Bimaristan, 21, 88
C
Cami-i Kebir, 22, 108
Cemel Bahçesi, 18
Cizye, 12, 43, 44, 51, 59, 69, 100
D
Dayşi, 13, 18
Deyruzzaferan Manastırı, 39
Diyarbekir, 19, 29, 30, 31, 32, 41, 45, 47,
50, 54, 55, 56, 61, 62, 63, 64, 66, 67,
68, 71, 72, 73, 74, 78, 80, 81, 82, 84,
85, 88, 101, 102
Dizdar, 49
Donanma-yı Hümayun, 74, 89
Duhan, 81
Duhan (Tütün) Gümrüğü, 81
Dükuri, 26, 82
Dürrizade, 51
E
Ebu Yusuf, 5
Edirne, 46
Ermeni, 51
Esirizade, 65, 66, 68, 69, 71, 74
Eşkıya, 81
Ezheri, 56, 77, 103
F
Fatih Sultan Mehmed, 5
G
Göllü, 66
Gurs, 26
H
Habeşi, 34
Hafız, 40, 61, 62
Halveti, 13
Hamdani, 19
Harun Reşid, 5
Hasanlu, 41
Hayfa, 78
Hayyatin, 47, 109
Hindizade, 56, 103
Hubracı, 41
Hz. Ömer, 5
İ
İbâdât, 2
İhtida, 12, 86, 87
İmam, 54, 55, 61, 62, 104
İstanbul, 2, 4, 5, 6, 7, 9, 39, 40, 43, 44,
46, 57, 63, 66, 70, 73, 81, 95, 107,
111, 114
K
Kabala, 21
108 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin
Kadı, 2, 3, 4, 7, 54, 55, 59, 75, 101, 114
Kadiri, 13
Kânun, 41
Kanuni Sultan Süleyman, 5
Karmudi, 17
Kars, 31, 82, 84
Kasım Padişah, 34, 60, 62, 72
Kaşuhzade, 34
Kebabçı, 28
Keçecizade, 34
Kerkük, 37, 46, 89
Keşki, 13
Kıssis, 17, 21, 25
Kiki Aşireti, 41
Koçhisar, 78
Kudüs, 78
Kuyumcu, 17, 81, 109
Külahizade, 49
M
Mar Baş, 46, 100
Mardini, 13
Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, 2
Mehdiye, 26
Menzil, 42, 100
Muamelât, 2
Mukataa, 52
Mumhane, 34, 57, 77, 100
Musullu, 22, 111
Müftü, 51, 53, 56, 72, 73, 74, 101
Münâkehât, 2
Mütesellim, 78
N
Nafaka, 16, 99
Naib, 30, 31, 40, 45, 49, 54, 55, 65, 66,
69, 71, 74, 77, 79, 82, 99
Naib Vekili, 54
Nakibüleşraf, 47, 79, 100
Nakşibendi, 13
Nasara, 51
Neccar, 17
Nikâh, 16
Nusaybin, 18, 27, 29, 43, 44, 49, 50, 52,
53, 55, 59, 64, 69, 74, 75, 84, 86, 101,
104
O
Odabaşı, 85, 87
Osman Gazi, 5
P
Palu, 63, 71
Paşazade, 36, 82
Patrik, 91
R
Reyhaniye Camii, 33, 34, 62
Ruha, 50
S
Salyane, 11, 15, 29, 32, 52, 62, 64, 68, 74,
84, 89, 99
Sarvancı, 92
Savuri, 13
Silahdar, 90
Suk-ı Babi’s-Sur, 47, 109
Sultan İsa, 64, 80
Süleyman Paşa Camii, 33
Ş
Şehidiye Cami, 28, 32, 54, 61
Şeyh, 13, 17, 19, 34, 41, 54, 55, 64, 75,
80, 85, 90, 104
Şeyh Eminüddin Camii, 17, 34
Şeyh Necmeddin Gazi Camii, 34
Şifaiyye Medresesi, 62
Şirikhane, 64
T
Tereke, 7, 11, 27, 77, 79, 90, 91, 92, 93,
94, 99
Terziler Çarşısı, 47, 109
Tımar, 11, 90
U
Ukubât, 2
Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Projesi
109
Ü
Üsküdar, 40, 42, 49, 59, 79
Üveysi, 13, 21
V
Vaizzade, 56
Vezir, 37
Voyvoda, 30, 31, 39, 45, 65, 73, 100
Y
Yahudi, 43, 51, 59, 69
Yavuz Sultan Selim, 5, 101
Z
Zer-i Mahbub, 40, 51
Zerraka, 18, 19, 24
Zeynelabidin, 55, 104
Zinciriye, 64, 66, 80
Zor, 19, 41