Mardin'e zaman yolculuğu

Tarihin Işığında Mardin', kentin tarihi hakkında geçmiş zamandan günümüze kadar uzanabilen bir tünel açmayı başarmasıyla övgüye değer. Doğan Beki'nin hazırladığı kitap neredeyse sadece fotoğraflardan ve gravürlerden oluşuyor ve her birinin altında özenle yazılmış birer resimaltı yer alıyor

CEM ERCİYES - RADİKAL KİTAP

Geçen ayki Mardin seyahatinde Valilik’in elimize tutuşturduğu hediye torbasından yarım kilo badem şekeri, bir adet ‘telkari ay yıldız’ ve bir kalıp sabunla birlikte bir de büyük boy ve ağır Mardin kitabı çıktı. Valilik’in bastığı, Mardin tarihi hakkındaki bu kitabı başta fazla önemsemediğimi itiraf etmeliyim. Ama bir ara içini karıştırınca, eşi az bulunur bir kitap olduğunu fark ettim.
Tarihin Işığında Mardin adını taşıyan kitap, eski fotoğraflardan oluşuyor. 19. yüzyıl sonu ve özellikle 20. yüzyılın başlarına ait yüzlerce siyah beyaz fotoğraf var içinde. Tamam, bildik ‘ödenekli kitaplar’ gibi tuhaf sepya zeminler, yaldızlı çerçeveler, uzun ve okunamaz italikler ve karma karışık bir kapakla malul bu kitap da. Ama baskı kalitesinin hakkını yememek gerek ve özellikle içeriğinin. Malum, Valilik kitaplarında ekseriyetle eldeki bir arşiv kitaplaştırılır, resim altlarına da mesela ‘Mardin’den genel görünüm’ gibi şeyler yazılıverir. Ama Tarihin Işığında Mardin, bunun antitezi gibi. Temalarına göre gruplanmış fotoğrafların sunduğu görsel malzeme kadar, detaylı resim altları ve gerekli küçük tarihi bilgilerle bakanı gerçekten Mardin tarihi hakkında bilgilendiren ve geçmiş zamandan günümüze kadar uzanabilen bir tünel açmayı başarması da övgüye değer.

Görsel bir şölen
Neredeyse sadece fotoğraflardan (ve gravürlerden) oluşuyor ve her birinin altında özenle yazılmış birer resimaltı yer alıyor. Bu resimaltları, baktığımız kent kesitinin tarihini fotoğrafın çekildiği anın gerisine ve ilerisine götürüp getiriyor. Yani o yapıların yerinde daha önce neler olduğuna ve günümüze nasıl geldiklerine ilişkin son derece güncel bilgiler içeriyor. Mesela, bir fotoğrafta bir zamanlar Belediye olarak kullanılan konağın aslında Sırrızade Konağı olduğunu, hemen arkasında yükselen yapının Hükümet Konağı olduğunu kenarda görülen bahçenin ise Süvari Kışlası’na ait olduğunu öğreniyoruz. Yazar, aynı resim altında Belediye binasının altındaki dükkânların ‘dava vekilleri’ tarafından kullanıldığını, sokakta gezinenlerin aslında hükümette işini takip edenler olduğunu anlatıp, kışla bahçesindeki yeni dikilmiş fidanlara da işaret ediyor... Hemen karşı safyada Süvari Kışlası’nın büyük bir fotoğrafı duruyor ve altında binanın Sakıp Sabancı Kent Müzesi’ne dönüştürüldüğü yazıyor... Yani kitabı o müzenin açılış töreni sırasında edinen biri olarak, vaadedilen zaman yolculuğunun bizzat benim içinde bulunduğum ana kadar geldiğini görüyor ve tabii ki etkileniyorum.
Bu etkileyici kitabı hazırlayan kişi, Doğan Beki. Yıllarca topladığı Mardin kartpostal, gravür ve fotoğraflarını bu kitapta değerlendirmiş. Kitap, gravürlerle başlıyor, ardından kartpostallardaki Mardinliler, Mardin kıyafetleri geliyor. Abdülhamit’in çektirdiği Mardin fotoğrafları ayrı bir bölüm. Mardin’de konuşlanan Alman ordusundan kalan fotoğraflar, 1917’de bu birlikleri ziyarete gelen Mustafa Kemal Paşa’nın görüntüleri, Hamidiye Alayları, Mardin’in Keldaniler, Süryaniler, Araplar gibi çok etnisiteli, çok dinli yapısını ortaya koyan fotoğraflar birbiri ardına sıralanıyor. Dini yapılar, okullar, Mardin kalesi (ve içinde artık ayakta durmayan Artuklu sarayı kalıntısı...) ve tabii ki evler, konaklar. İskender Atamyan, Raffi ve Tomas Çerme, Beyt Tüfekçiyan, Mimarbaşı Sarkis Lole gibi geçmiş zaman zenginlerini adlarını yaşatan konaklar. (Belki bir gün birisi de bu isimlerin hikâyelerini yazar...)
Kitabı merak edecek Mardinseverlerin ve Mardinlilerin hiç de az olmadığını biliyorum. Ama böyle valiliklerin bastığı kitapları edinmenin zor olduğunu da...
Ben yine de Mardin Valiliği’nin telefonunu veriyorum, ‘ısrarla isteyiniz’ diye.
Tel: 0 482 212 10 06-212 37 41