Bedene işlenen sanat: DAK (Dövme)

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kadın ve erkeklerde sıkça görülen dövme geleneği yok olmakla karşı karşıya. Bölgede yaşayan insanların vücutlarında sıkça görülen dövmeler, bölge insanının estetik yönüne göre önem taşıyor. Bölgede dövme, dinsel, büyüsel, toplumsal ve cinsel rollerin belirleyicisi olarak görülüyor. Halk arasında "Dak" olarak bilinen dövmelerle ilgili bir araştırma yapan Mehmet Sait Tunç, süslenen bölge insanı için dövmenin kadınlarda güzellik ve zarafeti temsil ederken, erkeklerdeyse daha çekici görünme, kendini güçlü hissetme, dikkat çekme gibi unsurları ön plana çıkardığını söyledi. Mardin’in Kızıltepe ilçesinde sözlü tarih üzerinde araştırmalar yapan Mehmet Sait Tunç, özellikle Suriye sınırına yakın yerleşim yerlerinde Arap, Kürt, Yezidi ve Süryani ailelerinin 60 yaş üzerindeki kadın ve erkeklerde sıkça görülen dövmenin kişinin toplumdaki yerini belirlediğini ve dövmenin, insanları kötülük, hastalık ve nazardan koruduğuna da inanıldığını dikkat çekti. 500 yıllık dövme geleneğinin Suriye sınırındaki yerleşim birimlerinin dışında etkisini son yıllarda kaybetmeye başladığını anlatan Tunç, “Bu geleneğin yerine özellikle genç kızlar, kozmetik ürünlerden yararlanarak özel günlerde ellerine, çenelerine, dudaklarına ve yanaklarına geçici dövmeler yaptırıyor. Bekar erkeklerse burun, çene ve elmacık kemikleri üzerine birer nokta şeklinde dövme yaparak çevresindekilere evlenme çağında olduğunu gösteriyor. Yapımı çok zor olan dövme, deri tarafından tümüyle yok edilemeyen bir boya maddesinin belirli bir teknikle saç islerinden ve anne sütüyle karıştırılması suretiyle altderi yüzeyine kadar işlenmesiyle yapılıyor. Sivri uçlu bir araçla yarıklar veya delikler açılıyor. Açılan bu yarıklara kibrit, iğne veya diken gibi bir araç yardımıyla gerekli boya maddesi konuluyor.”dedi. Dövmenin yok olmaya yüz tutmuş bir gelenek olduğuna vurgu yaparak Yrd. Doç. Uysal Yarpınar'la birlikte hazırlayıp birçok üniversitede sunumunu yaptığı çalışması hakkında bilgi veren Tunç, “Belki 20 yıl sonra dövmeli erkek ya da kadını hiç göremeyeceğiz. Yok olan bir geleneği ölümsüzleştirmeye, belgelemeye çalışıyoruz.”şeklinde konuştu. 2006 ve 2007 yılları arasında yaptıkları çalışmada Urfa'ya bağlı tamamına yakını alevi olan Kısas Beldesinde, Ceylanpınar merkez ve köyleri, Siverek merkez ve köyleri, Mardin merkez, Kızıltepe merkez ve ova köyleri çalışma alanlarında 39 Arap, 20 Kürt kökenli, 11 Süryani, 62’si kadın ve 8 erkekle toplam 70 kişi ile birebir görüşme yaptıklarını anlatan Tunç, açıklamalarını şu şekilde sürdürdü: “Daha önce hazırladığımız soru formlarımızı birebir görüşerek, ayrı ayrı doldurttuk. Anlatımlar anında not alıp fotoğraflarla belgelendirdik. Bu insanların yaşam hikayelerini dinledik. Kimi sürüler halinde gezinen ceylanları, kimi ağıtları, kimi de yöredeki gelenek görenek ve efsaneleri anlattı. Dövme sanatı aslında bir süsleme aracı olarak değil yaşanan coğrafyanın tarihi, coğrafi ve sosyolojik birikimini yansıtan bir sanat olarak algılanması doğru olacaktır.” DÖVME NEDİR? Dövme; bedenin çeşitli yerlerine, desenler çizilerek, farklı karışımlardan oluşan boya maddesinin alt deri yüzeyine kadar kalıcı şekilde işlenmesi tekniğidir. Araştırma alanında dövme sanatını adı Kürtçe; Dak, Arapçada neşh, vesm, veşm, Türkçede dövme olarak bilinmektedir. Dövme işini yapan kadınlara “Dekkake”, dövme yapan kadınlara da “Medkuke” dövme yapan erkeklere “Dakkak” yaptıran erkeklere ise “Medkuk” denilmektedir. Dövme yaptırma kadınlar arasında yaygın olduğu için dövme yapımı da genellikle kadınlarca bilinmekte ve yapılmaktadır. Dövmeyi bir meslek olarak Karaçiler yapmaktadır. Karaçilerin yaptığı dövme desenleri hem canlı, hem de açık, net ve çok çeşitli olmaktadır.Dövmeyi: yağ, bulgur ve yün karşılığında yapmışlardır. KULLANILAN MALZEMELER Kürt kökenli kadın ve erkekler dövme malzemesi olarak çıra isi ve kız çocuğu emziren anne sütü kullandıkları “öd” kullanmadıkları. Arap kökenlilerin malzeme olarak “öd” ilave ettiklerini öğrendik. DÖVMENİN YAPILIŞI Geleneksel dövme sanatında teknik ile kullanılan malzemeler günümüzden farklıdır. Araştırma bölgesinde geleneksel dövme yapımında kullanılan malzemeler bir kapta iyice karıştırılıp, bir süre bekletilen kız çocuğu sahibi annenin sütü, çıra isi ve hayvan ödüdür. Daha önce bekletilmiş annenin sütünün kullanılma sebebi yarayı daha çabuk iyileştirmesindendir. Malzemeler karıştırılıp bir süre bekletiliyor.Bu arada seçilen desen kalemle tene çiziliyor. Demlenmiş ve dinlenmiş malzeme iğneyle desen çizgileri üzerinden deri altına ritimli vuruşlarla işleniyor. Bu işlemde desen çizgileri üzerinde açılan boşluklara boyalı karışım doluyor. Dövme yapılan yerlerden çok az miktarda kan çıkıyor. Kan çıkmasından sonra, dövme malzemesi karışım deriye tamamen karışıyor. Bu işlemden sonra, dövme yapılan desenin üstü temiz bir mendille silinip, yine temiz bir tülbentle sarılıyor. Dövme yapılan yer önce kızarıp şişmekte ve bir yara görünümü almaktadır. Desen çok büyük değilse 2-3 gün içinde kabuk bağlıyor, kabuğun düşmesinden sonra yara iyileşiyor. İyileşme dövmenin büyüklüğü ve küçüklüğü ile doğru orantılı olarak kısa yada uzun sürebilir. 3-4 gün veya bir hafta sonra dövme deseni mavi yada yeşilimtırak renkte tende ortaya çıkıyor. Dövmenin yapılış süresi dövme desenin küçük yada büyük oluşu ile ilgilidir. Dövme süresini arttıran yada azaltan nedenlerden biride dövme yapımında kullanılan iğnelerin sayısıdır. Bazen üç, bazen de onlarca iğne kullanılabiliyor. DÖVME NE ZAMAN YAPILIR? Dövme yapımında merbain denilen baharın başlangıcındaki ılık serin havalar tercih edilmektedir. Çok soğuk ve çok sıcak mevsimler tercih edilmemektedir. Çünkü bu mevsimlerde yapılan yaralar zor iyileşmekte, hatta yıllar sonra sorun çıkarmaktadır. Urfa Ceylanpınar'da görüştüğümüz Ayşe Hanım ellerine kışın dövme yaptırmış dövme yapımından bir hafta sonra elleri şişmiş, ellerinin şişkinliğini ısıtarak zor indirmişler. Dövme yaraları zorda olsa iyileşmiş ancak her kış dövme deseni ellerini yaptırdığım insanın günlerce ağrılar girmekte, ağrılar haftalarca sürüp sonra geçmektedir. DÖVME YAPTIRMA NEDENLERİ Dövme yaptırma nedenleri incelendiğinde doğadan ve yaşamdan olumlu beklentilerin ağır bastığı, olumsuzluklara karşıda önlem niteliğini taşıdığı anlaşılmaktadır. Erkeklerde: Güzel ve çekici görünmek Güçlü sevgi ve aşk göstergesi Çekici olmak, karşı cinsin ilgisini çekmek, evliliğe hazır olduğunun mesajını vermek Cinsiyet örneğini belirleyicilik Akrep ve yılan sokmalarına karşı önlem İşaret ve soyluluğun simgesi Kadınlarda: Güzel ve çekici görünmek Cinsiyet rollerini belirleyicilik Erkeğini elinde tutmak, Üzerine Kuma gelmesini önlemek Uzun ve ömürlü olmak Nazardan ve kötü güçlerden korunmak ve tılsım kazanmak Güçlü sevgi ve aşk göstergesi Ayağının uğurlu gelmesi, elinin bereketli olması Çocuklarının sağlıklı olması, yaşaması, düşük yapmaktan korunmak ARAP, KÜRT, YEZİDİ VE SÜRYANİ KÖKENLİLER ARASINDA DÖVME GELENEĞİ YAPTIRMA Kürt kökenlilerin dövme yapma geleneğini, Arap kökenlilerden özellikle de Suriye Araplarından öğrendikleri ve yaptırdıkları, Arapların Kürt kökenlilere göre daha kapsamlı ve büyük dövmeler yaptırdıkları görünmüştür. Arap kökenli kadınların bazıları alt dudaklarının tamamına dövme yaptırmışken, Kürt kökenli kadınların alt dudaklarının ortasından çeneye uzanan bir çizgi şeklini tercih ettikleri görülmüştür. Diğer yandan Arap sabır dediği şakaklardaki dövmenin daha çok Kürt kökenlilerce yapıldığı görülmüştür. Yaşları yetmiş ve üzerin de olan Arap kadınların kendi zamanlarında dövmenin erkek ve kadınların ayırt edici özellik olduğunu, dövme yaptırmayan kadınların “Erkek gibi görünüyor” denilerek ayıplandığı anlatılmaktadır. Süryanilerde ise, dövme tamamen dini inançlarla ilgili olarak yapıldığı belirlenmiştir. Orta yaş üzeri kadın ve erkekler Kudüs ziyaretleri sırasında ziyaret sembolü olarak Kudüs'te dövme yapmışlardır. Mardin Life Dergisini Mart-Nisan Sayısından alıntı

Kaynak: www.mardinlife.com