Burak ERDEM'in Mardin camileri içinde tek kalmış bir plan şekline sahip ikinci bir yapı olan Şeyh Mahmud Türkî Camii ile ilgilli çok özel araştırma-inceleme yazısı..Mardin Tarihinde Bir Yaprak:
Şeyh Mahmud Türkî Camii (Şeyh Ali Mescidi) (1):
Araştırma – İnceleme: Burak ERDEM
Plan: 1967 Kasım durumuna göre 1/100 ölçeğinde(2).
Necmeddin Mahallesi’ndedir.
Sokaklar arasında dıştan basit ev ya da bahçe duvarları görünümü vardır. Asıl girişi kuzey tarafında, batı yanında iken bugün onarılmış olan yapıda giriş, batıdan açılan bir kapı ile sağlanmaktadır.
İçte mekan, iki kalın paye ve kenarda yarım payelerle ikiye bölünmüştür. (resim 1)(3) Paye araları sivri kemerlerle bağlanan yapının güney ve kuzeyinde meydana gelen iki enine nef, beşik tonozlarla örtülüdür.
Basit bir mihrabı ve güneye açılan kademeli iki penceresi ile kuzeyde, Diyarbakır mescidlerinin genel plan şemasını andırmaktadır.
Dışarda, kuzeyde, bir minare kaidesi olduğu ifade edilen bir kalıntı vardır. Civar yaşlıları buranın minare yeri olduğunu ve iki yanında iki de odanın bulunduğunu hatırlamaktadırlar. Abdülgani Efendi de Mardin’de bu isimle ve minaresinden “birkaç arşın yükseklikte” kalıntısı duran bir mescidden söz eder (*). Sekiz yüz yıllık bir mescid olup, Artuklu yapısı geleneği bulunan yapı, XVI. yy. kayıtlarında vardır. Yaptıranı ve tarihi için başkaca ipucu yoktur (**). Bir XV. yy. yapısı olabileceği gibi, geleneğin malettiği gibi daha erken tarihli bir Artuklu yapısı olması da mümkündür.
Mardin Müftülüğü kayıtlarında, Zeyt Camii olarak geçen Şeyh Mahmud Türkî Camii’nin adı 1967 yılında, halen İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanlığı’nı yürüten Prof. Dr. Ara Altun tarafından yapılan araştırma ve inceleme tarihinden sonra değiştirildiği sanılmaktadır. Altun, incelemeleri ve o günkü fotoğraflarıyla, kayıt altına alınmasını sağladığı Şeyh Mahmud Türkî Camii’nin adı, muhtemeldir ki 1967 yılından sonra, Zeyt Camii olarak değiştirilmiştir. Altun, 1967 yılından başlayarak, Mardin’deki camiler-mescitler, külliye kalıntıları, medreseler, zaviyeler ve türbeler, hamamlar yanı sıra, diğer sivil yapıları ayrıntılı inceleyerek planlarını 1/100 ölçeğinde hazırlamıştır. Ara Altun’un bir başka önemli hizmeti ise, o yıllarda araştırıp incelediği, günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş yapıları fotoğraflarla günümüze taşınmasını sağlamıştır.
Yeniyol‘un üst tarafında ; Muhammed Ezzarar tarafındaki mezarlık tepeye hakim olan Cami, Emineddin Külliyesi ile Cami El Asfar arasında yer alan Tatlıdede Camii’nin 2-3 sokak üst tarafında bulunmaktadır. Tarihi Cumhuriyet çarşısından ( Sokıl Bakar ), tarihte İstiklal Mahkemesi olarak da kullanılan Köşk Sineması yanından da inilerek gidilebilinen caminin yıkık minaresi, 1996 yılında yeniden yapılmıştır.
Akkoyunlu Devri (4):
Kesinlikle bu devre sokabileceğimiz yapılar şunlardır:
1- Kasımiye Medresesi (Akkoyunlular devrinde tamamlanmış olduğu kabul edilerek XV. yy.)
2- Hamza-i Kebir Zâviyesi (XV. yy. ikinci çeyreği)
3- Cihangir Bey Zâviyesi (XV. yy. ortası)
4- Hamza-i Sagir Zâviyesi (XV. yy. üçüncü çeyreği)
5- Şah Sultan Hatun Medresesi (XV. yy. sonu XVI. yy. başı)
Bunlar dışında, Kaledeki Hızır Camii’ni burçtaki markanın benzeri minare kaidesinde işli olduğundan, Kale Camii’ni Artuklu devri aslı üzerinde bir kolonizasyon yapısı olarak Akkoyunlular olarak tarafından ele alınmış olarak ayrıca; Ş. Kasım Halvetî Mescidi, Çabuk Camii, Şeyh Mahmud Türkî Camii’ni XV. yy. içinde ilk şekilleriyle yapılmış olduklarını kabul ederek ve Reyhaniye ile Hamit Camilerinin ilk yapılışlarının bu devre inebileceğini düşünerek bu başlık altına sokmak mümkündür.
Mardin camileri içinde tek kalmış bir plan şekline sahip ikinci bir yapı da Şeyh Mahmud Türkî Camii (5) olmaktadır. Ortada payelerin ayırdığı mekan boydan boya iki beşik tonozla örtülmektedir.
Şeyh Çabuk Camii ise, bir bakıma Şeyh Mahmud Türkî Camii’nin geniş şekliyle uygulanmış görülmekle birlikte, batısındaki giriş öncesi tonozlu mekânıyla çapraz tonozla örtülü kare odası dikkati çekici yapı elemanları olmaktadır.
mardinimiz.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlama biçimi kutucuğundan Adı/Url 'yi seçerek, isminizi ve dilerseniz mail veya site adresinizi yazıp yorumunuzu gönderin. Yorumunuz Editör onayından geçerse yayınlanacaktır. Küfür, Hakaret, İftira ve SİYASİ içerikli yorumlar ve Adı Soyadı belirtilmeyen yorumlar yayınlanmıyacaktır. Surgucum