Hasta kontrollü ağrı giderimi

Doğum ya da başka bir nedenle ameliyat olması gereken kişileri en fazla endişelendiren konuların başında ameliyat sonrası erken dönemde yaşayacaklarını düşündükleri ağrı gelir. Daha önce benzer ameliyatları yaşamış olan kişilerin biraz da abartarak anlattıkları ağrı hikayeleri herkesi korkutmaya yeter.

Vücut bütünlüğünün bozulduğu her cerrahi girişim sonrası bir süre için ağrı yaşanması kaçınılmazdır. Bu ağrıların şiddeti ve süresi yapılan ameliyatın türüne göre değişiklik gösterir. Karın boşluğunun açıldığı jinekolojik ameliyatlar ile sezaryen ameliyatları nispeten daha az ağrı duyulan ameliyatlardır. Genelde ilk gün daha şiddetli olan ağrı kısa süre içinde yavaş yavaş azalarak kaybolur.

Geleneksel olarak doktorlar ameliyat sonrası erken dönemdeki ağrıları gidermek için kas içine yapılan enjeksiyon şeklindeki ilaçları tercih ederler. Daha sonraki dönemlerde ise ağızdan alınan ağrıkesiciler yeterli olur. Ancak ağrı kesmek için yapılan bu iğneler gerçekte kendileri de birer ağrı ve acı nedenidirler. Pekçok hasta iğne olmamak için ameliyat ağrısına katlanmayı dahi tercih etmektedir.

Bazı ağrıkesiciler ise takılı olan serum yoluyla direkt olarak damar içinden verilirler. Bu sayede hem daha hızlı hem de etkili bir analjezi sağlanmış olur. Ancak burada da ilacın belirli aralıklarla yapılması ya da hastanın hemşireye ağrı hissettiğini beildirmesi ve hemşirenin de ilacı hazırlayıp damar yoluyla enjekte etmesi gerekir. Tüm bu işlemler zaman kaybına neden olur.

Hasta kontrollü analjezi (patient controlled analgesia, PCA) nedir?
Analjezi basit tabiriyle ağrının giderilmesi demektir. Hasta kontrollü analjezi ya da kısa adıyla PCA ise ağrıyı yaşayan kişinin yani hastanın direkt olarak kendi gerek duyduğu anda kendi kendisine ağrıkesici yapması olarak tanımlanabilir.

Bu işlem ağrı pompası adı verilen bir cihaz yardımı ile gerçekleştirilir. Bir elektronik pompa olan bu cihazın haznesine belirli miktar serum içinde ağrı kesici ilaç konur. Bu serum daha sonra hastanın normalde açık ve serum takılı olan kataterine bağlanır. Cihazdan çıkan bir düğme hastanın eline verilir. Hasta ağrı hissettiği anda bu düğmeye basarak cihazın haznesindeki içinde ağrı kesici ilaç bulunan serumun önceden programlanmış bir miktarının damar yolundan verilmesini sağlar. Bu sayede hasta kendi ağrısını kendisi kontrol edebilir.

PCA güvenli midir?
PCA son derece güvenli bir uygulamadır. Hasta her düğmeye bastığında önceden anestezi uzamanı tarafından belirlenmiş ve cihaz üzerinde programlanmış miktarda ağrıkesici hastaya verilir. Bir seferde ve belirli bir zaman diliminde verilebilecek olan ağrıkesici miktarı belirlendiğinden herhangi bir fazla doz sözkonusu değildir.

Düğmeye ne sıklıkta basılmalıdır?
Hasta her ağrı hissettiğinde ve gerek duyduğunda düğmeye basabilir. Verilecek olan maksimum doz belirlendiğinden hasta düğmeye çok sık aralıklarla bassa bile cihaz gerektiğinden daha fazla ilaç vermeyecektir.

Gerektiğinde fazla ağrıkesici alma riski nedir?
Cihaz programlandığından fazla ilaç vermeyeceğinden böyle bir risk yoktur. Bu nedenle özellikle narkotik özelliği olan ağrı kesiciler kullanıldığında bile bağımlılık ya da ilaç suistimali riski yoktur. Üstelik anestezi uzmanı ve teknisyenleri belirli aralıklarla hastaları ziyaret edip cihazları kontrol ettiğinden hastanın gereksinimleri tam anlamıyla karşılanmaktadır.

Ağrıkesici alırken ağrı duyulur mu?
Kas içine yapılan enjeksiyonlar direkt olarak ağrıya neden olurken damardan enjekte edilen ağrıkesiciler de hızlı verildikleri için yanmaya neden olabilirler. Oysa PCA gerekli dozu çok yavaş olarak damar içine verdiğinden böyle bir rahatsızlığa neden olmaz. Sadece yükleme dozu yapılırken damar içinde bir miktar yanma ve sıcaklık hissedilebilir.

Ağrının kesilmesi ne kadar zaman alır?
Düğmeye basıldıktan sonra genelde birkaç dakika içinde ağrıkesicinin etkisi başlar. Eğer 10-15 dakika içinde ağrıda bir azalma olmaz ise yeniden düğmeye basılabilir Böyle bir durumda eğer ilk seferde yeterli doz ilaç verilmiş ise cihaz ikinci dozu vermeyecek ancak eğer programda ikinci doza izin verilmişse gönderecektir. Eğer birkaç kez basmanıza rağmen ağrıda azalma yoksa hemşireye haber vermeniz gerekir.

PCA bağlı iken iyileşme gecikir mi?
Hayır.Ameliyat sonrası iyileşmeyi hızlandıran önemli faktörlerden birisi de dinlenme ve uykudur. PCA kullanan hastalar ameliyat sonrası erken dönemi daha rahat atlatırlar ve ağrı nedeni ile uykuları kesilmez.

PCA'de ne tür ağrıkesiciler kullanılabilir?
PCA içine morfin türevleri de dahil olmak üzere damar yolu ile uygulanabilen her tür ağrıkesici konulabilir. Kullanılacak olan ağrıkesicinin türüne ve miktarına ağrı kontrolünden sorumlu anestezi uzmanı karar verir.

PCA'nin avantajları nelerdir?

• Hasta kontrolün kendi elinde olduğunu bildiği için ameliyat sonrası ağrılar ile ilgili daha az endişe duyar
• Verilecek olan ağrı kesici miktarı belirlendiği ve kontrol altında olduğu için aşırı doz ağrıkesici alınması engellenmiş olur.
• Kısa süreli ve düşük dozlarda verildiği için narkotik analjeziklerin bağımlılığa neden olması engellenmiş olur.
• Ağrı kesici için hazırlık yapılması ve hemşirenin gelmesi ile zaman kaybedilmez.
• İlacın yutulması ya da kas içine enjekte edilmesi gerekmez. Zaten açık olan damar yolundan yapılır.
• Ağrıkesicinin kendisi ağrıya neden olmaz.
• Doktor tarafından belirlenen miktardan fazla ağrı kesici yapılmadığından emin olunabilir.
• Ağrının dindirilmesi sürekli ve sabit düzeyde olur.
• Ağrıya neden olabileceği tahmin edilen aktivitelerden önce düğmeye basılarak bu aktiviteler kolaylaştırılabilir Örneğin ayağa kalkmadan 10 dakika önce düğmeye basıldığında ayağa kalkmak çok daha kolay olmaktadır. Hasta ağrı duymadığı için daha sık ve daha uzun dolaşabilmekte bu da ameliyat sonrası ortaya çıkabilecek komplikasyonların görülme riskini azaltmaktadır.
• Ameliyat sonrası barsak hareketleri daha kısa sürede geri döndüğünden hasta ağızdan beslenmeye daha çabuk başlayabilir
• Ameliyat sonrası özellikle ilk günün çok daha rahat ve konforlu geçmesi sağlanır.

PCA'nin dezavantajları nelerdir?
PCA'nin ciddi bir yan etkisi ya da riski yoktur. Geneleksel ağrıkesici uygulamalarına göre en önemli dezavantajı getirdiği ek maliyettir. Bunun yanısıra kullanılan ilacın türüne göre bazı hastalarda uyku hali, bulantı, kusma ve kaşıntıya neden olabilir. Ancak bu yan etkilerin görülme sıklığı geleneksel ağrıkesi uygulamalarındakinden daha yüksek değildir.

Yapılan araştırmalarda geleneksel ağrı kesici uygulamaları ile hasta memnuniyeti %65 civarındayken, PCA'de %80'in üzerindedir.

PCA'in başka kullanım alanları da var mıdır?
PCA sadece ameliyat sonrası damar içinden uygulanmaz. Ağrısız doğum sırasında ya da epidural anestezi ile yapılan ameliyatlar sonrasında ağrı pompası direkt olarak epidural katetere bağlanarak buradan ilaç verilmesi sağlanabilir. Bu sayede ağrısız doğum sırasında da anne adayı rahim kasılmalarının neden olduğu ağrıları kendisi kontrol edebilir.

PCA her yerde uygulanabilir mi?
Ağrı pompaları günümüzde pekçok hastanede bulunan cihazlardır. Ancak PCA uygulamaları ek maliyet getirdiğinden her hastanede rutin olarak uygulanmaz. Pekçok özel hastanede paket programın dışında ek bir ücret karşılığında uygulanmaktadır. PCA uygulayacak olan anestezi uzmanının bu konuda tecrübeli olması ve ağrı pompası takılan her hastayı kontrol ve takip edebilecek yeterli sayıda teknisyenin bulunması gereklidir.